ارزیابی راهبردی پیوستگی پوشش گیاهی کلان‎شهر تهران با تأکید بر تعیین پهنه‎های اولویت‎دار مدیریتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حکمرانی محیط زیست، دانشکده حکمرانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 گروه طراحی شهری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

گسستگی ساختاری در شبکه فضای سبز شهری موجب اختلال در کارکرد خدمات بوم‎سازگانی و تضعیف پایداری بوم‎شناختی کلان‎شهرها می‎شود. این پژوهش باهدف ارزیابی فضایی پیوستگی ساختاری شبکه فضای سبز کلان‎شهر تهران و شناسایی پهنه‎های اولویت‎دار مداخله در مقیاس محله و منطقه انجام شده است. بدین منظور، با بهره‎گیری از تصاویر ماهواره‎ای سنتینل-۲ با قدرت تفکیک ۱۰ متر و روش طبقه‎بندی شی‎گرا، نقشه به‎روز پوشش گیاهی شهری تولید شد. در ادامه، سه سنجه کلیدی از سیمای سرزمین شامل درصد پوشش لکه‎ها (PLAND)، شاخص مجاورت فضایی (PROX) و پیچیدگی هندسی لکه‎ها (LSI) با استفاده از نرم‎افزار FRAGSTATS محاسبه و با استفاده از نرم‎افزار ArcGIS نقشه‎سازی گردید. برای افزایش هم‎ترازی داده‎ها، نرمال‎سازی آماری انجام و مقادیر در قالب نمایه‎ای وزن‎دار تلفیق شد. چارچوب به‎کاررفته با قابلیت تحلیل خردمقیاس، امکان رتبه‎بندی پیوستگی ساختاری در پهنه‎های شهری و شناسایی گسستگی‎های بوم‎شناختی را فراهم ساخت. یافته‎ها نشان داد نواحی شمالی شهر از بیشترین پایداری بوم‎شناختی و اتصال فضایی برخوردارند، درحالی‎که پهنه‎های مرکزی، شرقی و بخش‎هایی از غرب، با گسستگی فضایی شدید و ریزدانه‎ترشدن مواجه‎اند. خروجی‎ها می‎توانند در فرایند تصمیم‎سازی برای مدیریت هدفمند فضای سبز، طراحی مداخلات مکان‎محور، بازآفرینی زیرساخت‎های سبز، تدوین خط‎مشی‎ محیط‎زیستی شهری و تخصیص بهینه سرمایه‎گذاری‎ها و منابع بوم‎شناختی مورداستفاده قرار گیرند. چارچوب پیشنهادی، با تفسیرپذیری، نقشه‎پذیری و تعمیم‎پذیری بالا، ابزاری کاربردی برای ارتقای عدالت محیط‎زیستی در کلان‎شهرهای در حال گسترش محسوب می‎شود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

آل‎محمد، سیده؛ رمضانی مهریان، مجید (1404). نیازسنجی پهنه‎های شهری برای تقویت و گسترش فضای سبز با تاکید بر عدالت فضایی (مطالعه موردی: کلان‎شهر تهران). فصلنامه علمی راهبرد، 34 (2)، 31- 54. https://doi.org/10.22034/rahbord. 2025.515861.1802
امیدپور، مریم؛ سیاح نیا، رومینا؛ رضایی، یوسف (1399). تأثیر روند رشد و توسعه شهری بر ساختار شبکه اکولوژیک با رویکرد تاب‎آوری و سیمای سرزمین (موردمطالعه شهر همدان). نشریه سنجش‎ازدور و GIS ایران، 12 (2)، 19- 32.  https://doi.org/10. 52547/gisj.12.2.19
حسن‎پور، پرستو؛ سیاح‎نیا، رومینا؛  اسماعیل زاده، حسن (1399). ارزیابی ساختار اکولوژیکی فضای سبز شهری با رویکرد سیمای سرزمین (مطالعه موردی: منطقه 22 تهران).  فصلنامه علوم محیطی، 18 (1)، 187- 202. https://doi. rg/10.29252/envs.18.1.187
رمضانی مهریان، مجید (1401). ارزیابی کیفیت ساختاری شبکه فضای سبز در محیط‎های شهری- مطالعه موردی منطقه 16 شهرداری تهران. پژوهش‎های جغرافیای برنامه‎ریزی شهری، 10 (1)، 81- 99. https://doi. rg/10.22059/jurbangeo.2022. 325283.1535
روزبهانی، مهری؛ جانبازقبادی، غلامرضا؛ متولی، صدرالدین؛ عظیمی آملی، جلال (1400). آشکارسازی و تحلیل منطقه‎ای تغییرات پوشش سبز شهری در مناطق 22گانه شهر تهران.  فصلنامه علمی پژوهش‎های بوم‎شناسی شهری، 12 (5)، 37- 58. https://doi.org/10.30473/grup.2022.8708
صابونچی، پریچهر؛ ابرقویی، حمیده؛ متدین، حشمت اله (1397). شبکه‎های سبز منظرین؛ نقش مفصل‎بندی در یکپارچگی فضاهای سبز در منظر شهرهای معاصر ایران. باغ‎نظر، 15 (62)، 5- 16. https://doi. rg/10.22034/bagh.2018.6628
علیپور، عباس؛ باقری، میلاد؛ چارکانه، خالق؛ محمودی چناری، حبیب؛ خداداد، مهدی (1398). تجزیه‎وتحلیل کیفیت و اثرات محیط زیستی فضاهای سبز شهری (مطالعه‎ موردی: منطقه 10 شهرداری تهران). توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 1 (1)، 33- 42. https://doi.org/10.52547/sdge.1.1.33
فتوحی، امید؛ برق جلوه، شهیندخت (1397). برنامه‎ریزی شبکه‎های بوم‎شناختی سیمای سرزمین شهری (مطالعه موردی: شهر تهران). محیط‎شناسی، 44 (2)، 277- 297. https://doi.org/10.22059/jes.2018.243435.1007520
کوخائی، طاهره؛ مثنوی، محمدرضا (1393). طراحی محیطی زیرساخت‎های اکولوژیک منظر شهری با استفاده از اصل پیوستگی با انشعابات (AWOP) به‎منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ دو شهرداری تهران). محیط‎شناسی، 40 (3)، 559-572. https://doi.org/10.22059/jes.2014.52205
محمدی حمیدی، سمیه؛ نظم فر، حسین؛ اکبری، مجید (1399). تحلیل فضایی پارک‏ها و فضاهای سبز شهری با استفاده از مدل کوپراس و GIS (مورد مطالعه: مناطق 22گانة شهر تهران). پژوهشهای جغرافیای انسانی، 52 (2)، 437- 455. https://doi. rg/10.22059/jhgr.2018.248988.1007610
معتقد، محمد؛ سجادزاده، حسن؛ ایزدی، محمد سعید (1402). تبیین مدل مفهومی شبکۀ سبز شهری از منظر علوم محیطی. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. 34 (3)، 65- 94. . https://doi. rg/10.22108/gep.2022.133689.1526
ناروئی، بهروز؛ برق جلوه، شهیندخت؛ اسماعیل‎زاده، حسن؛ زبردست، لعبت (1401). ارزیابی تغییرات فضایی - زمانی زیرساخت سبز شهری مبتنی بر الگوریتم درخت تصمیم‎گیری فرایندهای فضایی - مطالعه موردی: سیمای سرزمین تهران. فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 31 (122)، 167- 188. https://doi.org/10.22131/sepehr. 2022.254788
ناصحی، سعیده؛ آل‎محمد، سیده؛ رمضانی مهریان، مجید؛ مبرقعی دینان، نغمه (1402). تدوین راهبردهای پایداری زیرساخت‎های سبز شهری با استفاده از ارزیابی تغییرات سیمای سرزمین (مطالعه موردی: منطقه دو کلان‎شهر تهران). جغرافیا و پایداری محیط. 13 (2)، 95- 114. https://doi.org/10.22126/ges.2023.8640.2614
یزدانپناه، مهسا؛ یاوری، احمدرضا؛ زبردست، لعبت؛ آل‎محمد، سیده (1394). ارزیابی زیرساخت‎های سبز شهری به منظور اصلاح تدریجی آن‎ها در سیمای سرزمین تهران. محیط‎شناسی، 41 (3)، 613- 625. https://doi. rg/10.22059/jes.2015.55900

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار