تحلیل فضایی - ژئومورفولوژیکی سیرک‌های یخچالی کوهرنگ و تأثیرات آن در پایداری هیدرولوژیکی و مدیریت منابع آب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زمین‎شناسی دریا، دانشکده منابع طبیعی دریا، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، خرمشهر، ایران.

چکیده

سیرک‌های یخچالی به‌عنوان شاخص‌های ژئومورفیک و آرشیوهای طبیعی تغییرات اقلیمی، نقش حیاتی در ذخیره‌سازی آب، تنظیم جریان‌های سطحی و بازسازی شرایط اقلیمی گذشته ایفا می‌کنند. سیرک‌های یخچالی کوهرنگ در زاگرس مرکزی، به‌عنوان مخازن طبیعی آب، نقش کلیدی در پایداری هیدرولوژیکی و بازسازی اقلیم دیرینه دارند. این مطالعه توزیع فضایی و ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی 55 سیرک یخچالی در حوضه کوهرنگ را برای ارزیابی پتانسیل هیدرولوژیکی و اقلیمی بررسی نموده است. داده‌ها از نقشه‌های توپوگرافی 1:50000، تصاویر سنتنیل 2 (2023) و مشاهدات میدانی جمع‌آوری شدند. تحلیل‌ها با روش‌های آماری (KDE، آمار توصیفی)، خوشه‌بندی فضایی (KMeans) و تجسم‌های پیشرفته (نقشه و نمودارهای حرارتی، نمودار ویولن) در Python انجام شد. شاخص NDSI برای پایش پوشش برف و روش‌های رایت و پورتر برای تخمین خط برف‌مرز کواترنری (2650–2673 متر) به کار رفت. نتایج نشان داد سیرک‌های روبه‌شمال با میانگین ارتفاع 3000 متر، مخازن اصلی آب هستند و جریان پایداری به رودخانه کوهرنگ تأمین می‌کنند که برای کشاورزی و جوامع محلی حیاتی است. در مقابل، سیرک‌های رو به جنوب با ارتفاعات پایین‌تر، به دلیل دریافت تابش خورشیدی بیشتر، در برابر گرمایش جهانی آسیب‌پذیرترند و عرضه آب فصلی را کاهش می‌دهند. خط تعادل یخچالی (ELA) با روش AAR (3609 و 3680 متر برای جهت‌های شرقی و غربی) گرادیان اقلیمی منطقه‌ای را تأیید کرد. خط برف‌مرز کنونی (4101 متر) و کواترنری حاکی از اقلیم سردتر گذشته (کاهش 71/8 درجه‌ای دما) است. این مطالعه مناطق اولویت‌دار برای حفاظت و مدیریت پایدار آب را شناسایی کرد و برای سیاست‌گذاری در برابر تغییرات اقلیمی و بازسازی اقلیم دیرینه زاگرس ارزشمند است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

امیراحمدی، ابوالقاسم؛ گلی‎مختاری، لیلا؛ ناعمی‎تبار، مهناز (1402). بررسی آثار و شواهد یخچال‌های کواترنر پایانی در ارتفاعات بینالود. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ۲۳ (۷۰)، 249-۲67. https://doi:10.61186/jgs.23.70.249
بیرانوند، حجت‌اله؛ سیف، عبداله (1399). تحلیل پارامترهای مورفومتری سیرک‌های یخچالی جبال بارز. جغرافیا و توسعه، 18(60)، 219-238. https://doi.org/10.22111/j10.22111.2020.5986
بیرانوند، حجت‌اله؛ سیف، عبداله (1400). پارامترهای مورفومتری سیرک‌های یخچالی در ارتفاعات مرکزی استان کرمان. جغرافیا، 19(71)، 129-149. https://mag.iga.ir/article_248855.html
جعفری، غلامحسن؛ حضرتی، نسرین (1397). توزیع فضایی ارتفاع برف مرز کواترنری واحدهای ژئومورفیک ایران. برنامه‌ریزی فضایی، 8(2)، 81-104. https://doi.org/10.22108/sppl.2018.109335.1163
جعفری، غلامحسن؛ حضرتی، نسرین (1397). قلمرو فرسایش یخچال‌های کواترنری در واحد ژئومورفیک شمالی ایران. کواترنری ایران، 4(1)، 67-81. https://doi.org/10.22034/irqua.2018.701988
جعفری، غلامحسن؛ حضرتی، نسرین (1398). مرز سیستم شکل‌زای یخچال کواترنری در حوضه‌های آبریز شمال‌غرب ایران. هیدروژئومورفولوژی، 5(18)، 79-96. https://hyd.tabrizu.ac.ir/article_8973.html
جعفری، غلامحسن؛ حضرتی، نسرین (1399). تجزیه و تحلیل روش‌های برآورد ارتفاع برف مرز دائمی یخچال‌های کواترنری در ایران. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 9(33)، 239-262. https://doi.org/10.22067/geo.v0i0.78427
جعفری، غلامحسن؛ ناصری، فروزان (1400). بررسی خصوصیات فیزیوگرافی زیرحوضه‌های زاگرس در ارتباط با شرایط کارستی‌شدن. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 32(1)، 25-44. https://doi.org/10.22108/gep.2020.124848.1350
رامشت، محمدحسین؛ لاجوردی، محمود؛ لشکری، حسن؛ محمودی محمدآبادی، طیبه (1390). ردیابی آثار یخچال‌های طبیعی (مطالعه موردی: یخچال طبیعی حوضه تیگرانی ماهان). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 22(2)، 59-78. https://gep.ui.ac.ir/article_ 18494.html?lang=fa
سیف، عبداله؛ بیرانوند، حجت‌اله (1403). بازسازی برف‌مرزهای دائمی کواترنر پایانی در ارتفاعات گرین در زاگرس ایران. جغرافیا، 22(80)، 151-171. https://doi.org/10.22034/iga.2024.712873
شش‌انگشت، سارا؛ آقا محمدی، حسین؛ کریمی، نعمت‌اله؛ عزیزی، زهرا؛ وحیدنیا، محمدحسن (1403). آشکارسازی مکانی-زمانی تغییرات ارتفاعی یخچال‌های طبیعی علم‌کوه با استفاده از داده‌های لیزراسکنینگ هوایی (LiDAR) و عکسبرداری با پهپاد (UAV). اطلاعات جغرافیایی سپهر، 33(130)، 79-98. https://doi.org/10.22131/sepehr.2024.2008881.3009
صالحی‎پور میلانی، علیرضا؛ لک، راضیه؛ یمانی، مجتبی (1398). شواهد ژئومورفولوژیکی رویدادهای هنریچ در شمال غرب ایران. جغرافیا و توسعه، 17(55)، 109-132. https://doi.org/10.22111/gdij.2019.4582
صیدی شاهیوندی، مسلم؛ امیدوار، کمال؛ مظفری، غلامعلی؛ مزیدی، احمد (1404). واکاوی پیامد تغییرات اقلیمی بر ویژگی برف‌پوشان زاگرس میانی با استفاده از داده‌های سنجش‌ازدور. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 25(77)، 22-43. https://doi.org/10.61186/jgs.25.77.9
طاهری، حمید (1401). بررسی شواهد ژئومورفولوژیکی یخچالی کواترنری (مطالعه موردی: حوضه آبریز رودخانه کوهرنگ). پایان‎نامه کارشناسی ارشد هیدروژئومورفولوژی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر.
غضنفرپور، حسین؛ پورخسروانی، محسن؛ شیخ شریعتی کرمانی، بهناز (1399). بازسازی شرایط اقلیمی فاز اقل کواترنر در حوضه رودخانه شهداد. تحقیقات جغرافیایی، 35(4)، 343-354. http://georesearch.ir/article-1-944-fa.html
گورابی، ابوالقاسم؛ حسینی، سیدموسی؛ کامرانی، پویا (۱۴۰۱). پایش سیلاب‌های واریزه‌ای - یخچالی با استفاده از اینترفرومتری راداری مطالعه موردی: سیلاب مرداد ۱۴۰۱ اشترانکوه. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، ۵۴(۴)، ۴۹۷-۵۱۱. https://doi.org/10.22059/jphgr.2023.355408.1007750
ناعمی‌تبار، مهناز؛ زنگنه‌اسدی، محمدعلی (۱۴۰۱). بررسی آنومالی حرارتی و رطوبتی بین زمان حال و پلیستوسن. آمایش جغرافیایی فضا، ۱۲(۲)، ۹۹-۱۱۵. https://doi.org/10.30488/gps.2022.273894.3369
نوحی، محمد؛ مددی، عقیل؛ عابدینی، موسی (۱۳۹۸). بررسی نقش عوامل تکتونیکی و اقلیمی دوره کواترنری در تحول ژئومورفولوژیکی سامانه‌های مخروط‌افکنه‌ای. تحقیقات جغرافیایی، ۳۴(۲)، ۲۸۱-۲۹۲. http://georesearch.ir/article-1-694-fa.html
یمانی، مجتبی (۱۳۸۶). ژئومورفولوژی یخچال‌های زردکوه (بررسی اشکال ژئومورفولوژیک و حدود گسترش آنها). پژوهش‌های جغرافیایی، ۳۸(۵۹)، ۱۲۵-۱۴۲. https://jrg. t.ac.ir/article_18525.html

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار