طراحی مدل جامع ارزیابی تاب‎‎آوری زیرساخت‎‎های سبز با رویکرد چند معیاره فازی و طب سوزنی شهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مهندسی فضای سبز، مجتمع آموزش عالی میناب، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

2 گروه برنامه‎‎ریزی، مدیریت و آموزش محیط‎‎زیست، دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

زیرساخت‎‎های سبز شهری یکی از مؤلفه‎‎های کلیدی در تحقق پایداری اکولوژیکی به شمار می‎‎آیند که طی دهه‎‎های اخیر، تحت تأثیر گسترش سریع شهرنشینی، با کاهش تاب‎‎آوری مواجه شده‎‎اند. این پژوهش با هدف ارائه مدلی جامع برای ارزیابی تاب‎‎آوری زیرساخت‎‎های سبز شهری در ‎‎شهر تهران انجام شده است. در گام نخست، تغییرات کاربری اراضی در سال‎‎های 1997، 2010 و 2023 با استفاده از تصاویر ماهواره‎‎ای لندست و تحلیل در محیط نرم‎‎افزار IDRISI بررسی شد. سپس، متریک‎‎های اکولوژیکی لکه‎‎های سبز با استفاده از نرم‎‎افزار FRAGSTATS محاسبه گردید. در ادامه، ۱۱ شاخص کلیدی تاب‎‎آوری در چهار بعد اکولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی با بهره‎‎گیری از روش دلفی و تحلیل سلسله‎‎مراتبی فازی شناسایی و وزن‎‎دهی شدند. در مرحله نهایی، لایه‎‎های اطلاعاتی با روش ترکیب خطی وزن‎‎دار تلفیق و نقشه تاب‎‎آوری در پنج طبقه تولید شد. همچنین از رویکرد طب سوزنی شهری برای شناسایی و تحلیل نقاط بحرانی استفاده گردید. نتایج نشان داد که مساحت زیرساخت‎‎های سبز طی دوره مورد بررسی از ۷۳۹۶ به ۴۱۷۱ هکتار کاهش یافته و بخش زیادی از این اراضی به کاربری انسان‎‎ساخت تبدیل شده است. تحلیل‎‎های اکولوژیکی حاکی از زوال شدید پیوستگی و انسجام لکه‎‎های سبز است. در میان ۱۱ شاخص بررسی‎‎شده، شاخص‎‎های اکولوژیکی بالاترین وزن را داشتند؛ میانگین مساحت هسته (0.1423)، بزرگ‎‎ترین لکه (0.1254) و پیوستگی لکه‎‎ها (0.1027). نقشه نهایی نشان داد که زیرساخت‎‎های سبز مناطق جنوبی و مرکزی تهران پایین‎‎ترین سطح تاب‎‎آوری را دارند. در نهایت با بهره‎‎گیری از رویکرد طب سوزنی شهری مجموعه‎‎ای از راهبردهای حفاظتی، تدافعی، فرصت‎‎طلبانه و تهاجمی برای ارتقای تاب‎‎آوری این مناطق ارائه شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


زاهدی کلاکی، ابراهیم؛ متولی، صدرالدین؛ محمودزاده، حسن؛ جانباز قبادی، غلامرضا (۱۴۰0). تبیین ساختار اکولوژی شهری در راستای ارتقای ضریب تاب‎‎آوری زیست‎‎محیطی با استفاده از تحلیل متریک‎‎های سیمای سرزمین (مطالعه موردی: شهر بهشهر). جغرافیا و برنامه‎‎ریزی، ۲۵(۷۸)، ۱۹۷–۲۱۸.  https://doi.org/10.22034/gp.2021.42841.2741
زاهدی کلاکی، ابراهیم؛ متولی، صدرالدین؛ محمودزاده، حسن؛ جانباز قبادی، غلامرضا (۱۴۰۲). ارزیابی تغییرات ساختار اکولوژیک شهر بهشهر به‎‎منظور ارائه راهکارهایی جهت بهبود پیوستگی منظر و ارتقای تاب‎‎آوری زیست‎‎محیطی. مطالعات برنامه‎‎ریزی سکونتگاه‎‎های انسانی، ۱(۱)، ۲۳۹–۲۶۰https://dorl.net/dor/20.1001.1.25385968.1402.18.1.19.6 .
زرنگارزاده شیرازی، سارا (۱۴۰۳). تدوین و تجمیع مدل‎‎های رویکرد طب سوزنی فراشهری و طب سوزنی شهری آسایش حرارتی با کاربست پایداری در حمایت از شهرها در برابر بحران تغییر اقلیم و گرمایش جهانی. جغرافیا (برنامه‎‎ریزی منطقه‎‎ای)، ۱۴(۵۶)، ۹۲–۱۴۰. https://doi.org/10.22034/jgeoq.2024.480314.4
زندسلیمی، میلاد؛ بهرامی، بختیار (۱۴۰۱). بررسی تغییرات ساختار اکولوژیک چهار تپه در سنندج به کمک روش شیء‎‎گرا و شاخص‎‎های پیوستگی و پیچیدگی. علوم و تکنولوژی محیط‎‎زیست، ۲۴(۱۰)، 77-91. https://doi.org/10.22034/jest.2021.59586. 5330
شیرگیر، المیرا؛ بهزادفر، مصطفی؛ خیرالدین، رضا (۱۴۰۰). تبیین روشی جهت سنجش و افزایش میزان تاب‎‎آوری شهری به تغییرات اقلیمی بر پایه اصول اکولوژی سیمای سرزمین در مقیاس محله شهری (مطالعه موردی: محله یوسف‎‎آباد تهران). پژوهش‎‎های معماری منظر، ۱۰(۱۹)، ۱–۱۸.  https://doi.org/10.30495/hoviatshahr.2021.17026
کرمی تاج‎‎الدین، محمد؛ شماعی، علی؛ محبی، فاطمه (۱۴۰۳). تحلیل نقش تغییر کاربری زیرساخت‎‎های سبز در تاب‎‎آوری اکولوژیک منطقه یک شهرداری تهران. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، ۱۰(۴)، ۵۹–۷۸. http://doi.org/10.61186/jsaeh.10.4.59
گلچوبی دیوا، شهربانو؛ صالحی، اسماعیل؛ کریمی، سعید (۱۳۹۷). بررسی و ارزیابی اصول و معیارهای تاب‎‎آوری در پایداری باغات شهری (مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تهران). پژوهش‎‎های محیط‎‎زیست شهری، ۷(۴)، ۴۵–۶۰. https://doi.org/10.22034/ JSC.2018.87374
یدالله‎‎نیا، هاجر؛ رجایی، سید عباس؛ پوراحمد، احمد؛ خراسانی، محمدامین (۱۴۰۰). اثرات گسترش فیزیکی بر تاب‎‎آوری زیست‎‎محیطی شهر بابل. جغرافیا و برنامه‎‎ریزی شهری، ۹(۳۲)، ۱۱۱–۱۳۰. https://mag.iga.ir/article_246244.html
یوسفی مقدم، علیرضا؛ نبی بیدهندی، غلامرضا؛ هویدی، حسن (۱۳۹۹). مدل‎‎سازی توان اکولوژیک توسعه شهری بر اساس سنجه‎‎های سیمای سرزمین (مطالعه موردی: شهر شیراز). پژوهش‎‎های جغرافیای انسانی، ۵۲(۴)، ۱۴۰۹–۱۴۳۲. https://doi.org/10.22059/jhgr.2019.290379.1008019