شناسایی ظرفیّت های بافت کالبدی به منظور توسعة میان افزا با استفاده از مدل‌های تصمیم گیری ترکیبی و GIS (مطالعة موردی: شهر اهواز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران

2 استادیار دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

رشد کالبدی - فضایی شهرها سبب مشکلات فراوانی از جمله اتلاف انرژی، تخریب محیط‌زیست، افزایش هزینة زیرساخت‌ها و خدمات، تغییر کاربری زمین‌های مرغوب کشاورزی، آلودگی هوا و آلودگی خاک، عدم تأمین نیازهای ساکنان و... شده است. از رویکردهای مطرح شده در انتقاد به این مسائل می‌توان از رشد هوشمند، مدیریت رشد، نوشهرگرایی، شهر فشرده و توسعة میان‌افزای شهر نام برد. توسعة میان­افزا به دنبال بهره‌برداری از زمین‌های خالی، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و توسعة مجدّد و استفاده از ظرفیّت‌های استفاده نشدة زمین در شهر است. جهت اجرای رویکرد توسعة میان­افزا در شهر ابتدا باید به شناسایی ظرفیّت‌ها و اولویّت‌های توسعه در شهرپرداخت. در همین راستا، در این پژوهش، هدف شناسایی اراضی و بافت‌های مناسب جهت توسعة میان­افزا و توسعة مجدّد است. تحقیق از نظر هدف کاربردی و روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی است. ابتدا معیارهای مناسب موضوع انتخاب گردید و در محیط GIS لایه‌های مناسب با استفاده از نرمال‌سازی فازی و توابع مناسب، نرمال‌سازی شده‌اند. جهت تخصیص وزن به لایه‌ها، از دو مدل دیمتل و ANPاستفاده شد بدین ترتیب که روابط معیارها با استفاده از مدل دیمتل در محیط نرم‌افزار Excel و Matlab مشخّص گردید سپس با تعیین روابط، وزن شاخص‌ها با روش ANP محاسبه گردید و در لایه‌های مورد نظر ضرب شده و از مدل ویکور جهت تلفیق نقشه‌ها در محیط GIS استفاده شد و نقشة نهایی اولویّت‌بندی بافت کالبدی جهت توسعة میان­افزا در پنج طبقه ارائه شده است و همچنین کاربری‌ها را بر اساس اولویّت (با توجّه به ارزش پیکسل) جهت توسعة میان­افزا طبقه‌بندی کرده و اولویّت اوّل با مساحت 04/26646871 مترمربع شامل کاربری‌هایمخروبه، صنعتی، نظامی، ورزشی، تأسیسات شهری و تجهیزات شهری می‌شود که در کلّ شهر پراکنده شده‌اند؛ همچنین سایر اولویّت‌ها همانند اولویّت اوّل در کلّ شهر پراکنده شده‌اند و فقط اولویّت چهارم بیشتر در محدودة مرکزی شهر قرار دارد.

کلیدواژه‌ها


 امانپور، سعید؛ علیزاده، هادی؛ قراری، حسن (1392) تحلیلی بر مکان‌یابی جهات بهینة توسعة فیزیکی شهر اردبیل با استفاده از مدل AHP، برنامه‌ریزی منطقه­ای، 2 (3)، صص. 96-83.
پورمحمدی، محمدرضا (1389) برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات سمت، تهران.
جوادیان کوتنانی، سارا؛ ملماسی، سعید؛ اورک، ندا؛ مرشدی، جعفر (1393) تدوین الگوی ارزیابی توان اکولوژیک توسعة شهری با بهره­گیری از فرآیند تحلیل شبکه­ای (ANP)نمونة موردی: شهرستان ساری، آمایش سرزمین، 6 (1)، صص. 178-153.
حسینی، علی؛ ویسی، رضا؛ محمدی، مریم (1391) پهنه‌بندی محدودیّت‌های توسعة کالبدی شهر رشت با استفاده ازGIS، چهارمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری مشهد، صص. 16-1.
دری، بهروز؛ حمزه­ای، احسان (1389) تعیین استراتژی پاسخ به ریسک به وسیلة تکنیک ANP(مطالعة موردی: پروژة توسعة میدان نفتی آزادگان شمالی)، مجلّة مدیریت صنعتی، 2 (4)،صص. 92-79.
زبردست، اسفندیار و شادزوایه، هادی (1390) شناسایی عوامل مؤثّر بر پراکنده­رویی شهری و ارتباط آن با ساختار فضایی شهر نمونة مورد مطالعه: شهر ارومیه، فصلنامة معماری و شهرسازی (دانشگاه هنر)، 4 (7)،صص. 112-89.
سرور، هوشنگ؛ خیری­زاده آروق، منصور؛ لاله­پور، منیژه (1393) نقش عوامل محیطی در امکان‌سنجی توسعة فیزیکی بهینة شهر ملکان، مجلّة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 5 (18)، صص. 114-94.
سعیدی رضوانی، نوید؛ داودپور، زهره؛ فدوی، الهام؛ سرور، رحیم (1392) کاربرد اصول توسعة میان­افزا در بهبود فضایی - عملکردی بافت‌های شهری (مطالعة موردی: منطقة 17 شهرداری تهران)،فصلنامة انجمن جغرافیای ایران، 11 (36)، صص. 180-159.
شایان، سیاوش؛ پرهیزکار، اکبر؛ سلیمانی شیری، مرتضی (1387) تحلیل امکانات و محدودیّت‌های ژئومورفولوژیکی در انتخاب محورهای توسعة شهری، فصلنامة مدرّس علوم انسانی، 13 (3)، صص. 53-31.
شعبانی، شاهین (1387) راهنمای کاربری اراضی اطراف حریم راه‌ها و راه‌آهن، چاپ اوّل، نشر پژوهشکدة حمل و نقل.
شهرداری شهر اهواز (1391) آمارنامة کلان‌شهر اهواز، انتشارات روابط عمومی و امور بین‌الملل شهرداری اهواز.
شیخی، حجت؛ ذاکر حقیقی، کیانوش و منصوری، سحر (1392) بررسی پراکنده­رویی شهر بروجرد و راهکارهای توسعة درونی آن، مجلّة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4 (15)، صص. 56-37.
طاهری، مرضیه؛ عباسپور، رحیم علی؛ علوی پناه، سید کاظم (1393) استفاده از تصمیم‌گیری چندمعیارة مبتنی بر تلفیق روش‌های DEMATEL و ANPدر انتخاب مکان بهینة آرامستان‌ها (مطالعة موردی: اصفهان)، فصلنامة محیط‌شناسی، 4 (2)، صص. 483-460.
عسگریان، علی؛ جباریان امیری، بهمن؛ علیزاده شعبانی، افشین؛ فقهی، جهانگیر (1392) پیش‌بینی رشد مکانی و توسعة پراکندة شهر ساری یا به کارگیری مدل سلول‌های خودکار مارکوف و شاخص آنتروپی شانون، بوم‌شناسی کاربردی، 2 (6)، صص. 24-13.
عنابستانی، زهرا؛ میرزایی، حمیدرضا؛ هندی، هوشنگ (1393) برنامه‌ریزی توسعة مجدّد اراضی قهوه‌ای در سطح منطقة یک بر پایة رشد هوشمند، ماهنامة پیام مهندس، 13 (61)، صص. 146-133.
فاضل­نیا، غریب؛ حکیم دوست، سید یاسر؛ بلایانی؛ یدالله (1393) راهنمای جامع مدل­های کاربردی GIS در برنامه­ریزی­های شهری، روستایی و محیطی، جلد اوّل، انتشارات آزادپیما.
 فرجی سبکبار، حسنعلی؛ امیدی­پور، مرتضی؛ مدیری، مهدی؛ بسطامی­نیا، امیر (1393) ارائة مدل پهنه­بندی آسیب‌پذیری شهر اهواز با استفاده از مدل مرتب‌سازی گزینه‌ها مبتنی بر پروفایل (SSPدو فصلنامة علمی - پژوهشی مدیریت بحران، 2 (3)، صص. 56-45.
فرشچین، امیرضا (1389) باز توسعة مراکز شهری در چارچوب رویکرد توسعة میان‌افزای مسکونی نمونة موردی: محلّة بازار تجریش، پایان‌نامة کارشناسی ارشد شهرسازی، استاد راهنما: محبتی رفیعیان، دانشگاه تربیت مدرّس، دانشکدة هنر و معماری.
قرخلو، مهدی؛ داودی، محمود؛ زندوی، مجدالدّین؛ جرجانی، حسن علی (1390) مکان‌یابی بهینة توسعة فیزیکی شهر بابلسر بر مبنای شاخص‌های طبیعی، جغرافیا و توسعه، 9 (33)، صص. 122-99.
مبارکی، امید؛ محمدی، جمال؛ ضرابی، اصغر (1392) ارائة الگوی بهینة گسترش کالبدی - فضایی شهر ارومیه، جغرافیا و توسعه، 11(32)، صص. 88-75.
معروف­نژاد، عباس (1390)تأثیر کاربری‌های شهری در ایجاد جزایر حرارتی «مطالعه موردی: شهر اهواز»، فصلنامة جغرافیایی آمایش محیط، 4 (14)، صص. 90-65.
میرکتولی، جعفر؛ حسینی، محمدحسن (1393)ارزیابی تناسب اراضی میان­بافتی شهر گرگان برای توسعة میان­افزا با استفادة ترکیبی از AHP و GIS، فصلنامة مطالعات شهری، 3 (9)، صص. 80-69.
Chang, C-L., Hus, C-H. (2013) Applying a Modified VIKOR Method to Classify Land Subdivisions According to Watershed Vulnerability, Water Resour Manage, (2011) 25,pp. 301–309
Cheng, F., Geertman, S., Kuffer, M., Zhan, Q. (2011) An Integrative Methodology to Improve Brownfield Redevelopment Planning in Chinese Cities: A Case Study of Futian, Shenzhen, Computers, Environment and Urban Systems 35, pp. 388–398.
Cohen, B. (2006) Urbanization in Developing Countries: Current Trends, Future Projections, and Key Challenges for Sustainability, Technology in Society, 28, pp. 63–80.
Kim, J. (2015) Achieving Mixed Income Communities Throughinfill? The Effect of Infill Housing onNeighborhood Income Diversity,Journal of Urban Affairs, 38 (2), pp. 280–297.
Lin C-L., Wu W-W. (2004) A Fuzzy Extension of the Dematel Method for Group Decision Making, Eur J Oper Res, 156, pp. 445–455.
Opricovic, S. (2009) A Compromise Solution in Water Resources Planning, Water Resour Manage, 23, pp. 1549–1561.
UN-Habitat. (2012) State of the Worlds Cities2012/2013, Prosperity of Cities, Routlede, New York.
Zhang, N., Wei, G. (2013) Extension Of Vikor Method For Decision Making Problem Based On Hesitant Fuzzy Set, Applied Mathematical Modelling 37, pp. 4938–4947