بررسی وضعیت پایداری حوزه آبخیز ملکشاهی بر اساس معیارهای اقتصادی-اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع‌ طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

2 گروه مدیریت حوزه‌های آبخیز، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.

چکیده

توسعه و توسعه‌یافتگی از جمله مباحثی است که همواره ذهن سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان را به خود مشغول کرده است. شناخت و تجزیه‌وتحلیل وضعیت مناطق در زمینه‌های محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نخستین گام در فرایند برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای است. هدف از این مطالعه بررسی وضعیت پایداری بخش اقتصادی - اجتماعی حوضه آبخیز ملکشاهی با استفاده از روش دستورالعمل پایش و ارزشیابی طرح‌های مدیریت منابع طبیعی کشور است. در این روش، 9 معیار شامل تغییروتحول جمعیت، وضعیت فقر و معیشت، آموزش و مهارت، تغذیه و امنیت غذایی، سلامت و بهداشت، مسکن و خدمات عمومی، تغییر کاربری اراضی، فناوری و بهره‌وری و سازماندهی و توسعه نهادی که هر یک دارای زیرشاخص‌های مرتبط هستند با استفاده از روش امتیازدهی مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، امتیاز پایداری بخش اقتصادی - اجتماعی حوضه آبخیز ملکشاهی 19/2 محاسبه شد که نشان‌دهنده وضعیت مطلوب آن است. رسیدن به توسعه پایدار، که هدف غایی برنامه‌های توسعه‌ای محسوب می‌شود، مستلزم تدوین و اجرای برنامه‌ریزی‌هایی جامع و کارآمد است که بتوانند نارسایی‌ها و کاستی‌های برنامه‌های پیشین را شناسایی و برطرف نمایند. در این راستا، مدیران و سیاست‌گذاران بخش‌های مختلف، با بهره‌گیری از رویکردهای علمی، تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر شواهد و اتخاذ راهبردهای مؤثر، نقشی اساسی در بهبود شاخص‌های کلیدی توسعه ایفا می‌کنند. ازاین‌رو، تعامل میان‌بخشی، مدیریت منابع بهینه و سیاست‌گذاری مبتنی بر عدالت و پایداری، از جمله عوامل کلیدی در نیل به توسعه انسانی و پیشرفت پایدار جوامع به شمار می‌روند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

اسماعیل‎زاده، محمود؛ زارع بیدکی، رفعت (1398). تحلیل پتانسیل منابع انسانی در استان چهارمحال و بختیاری با استفاده از شاخص توسعه انسانی. جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، 8(2). 1-21. https://doi.org/20.1001.1.23224371. 1398.8.2.1.9
افقه، سیدمرتضی؛ آهنگری، عبدالمجید؛ عسکری‌پورلاهیجی، حسین (1399). برآورد شاخص توسعه انسانی استان های ایران و بررسی تأثیر آن بر رشد اقتصادی با استفاده از منطق فازی. فصلنامه علمی‌پژوهشی اقتصاد مقداری، 17(2). 89-121. https://doi.org/10.22055/jqe.2019.29152.2064
بختیاری، صادق؛ دهقانی‌زاده، مجید؛ حسین‌پور، سید مجتبی (1385). بررسی جایگاه استان‌های کشور از منظر شاخص توسعه انسانی. مجله دانش و توسعه، 19، 11-39. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/150934/
پوراصغر سنگاچین، فرزام؛ صالحی، اسماعیل؛ مثنوی، محمدرضا (1389). مقایسه تطبیقی- تحلیلی روش‌های سنجش توسعه پایدار. پژوهش‌های محیط‌زیست، 1(1). 67-82. https://doi.org/20.1001.1.20089597.1389.1.1.7.6
تقوایی، مسعود (1385). تحلیل و طبقه بندی مناطق روستایی استان های کشور بر اساس شاخص توسعه انسانی. تحقیقات جغرافیایی، 21(3)، 28-43. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/106252/
توحیدلو، شادعلی؛  مجردی، غلامرضا (1400). بررسی شاخص‌های توسعه انسانی در مناطق روستایی ایران بر اساس مدل UNDP. پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، 14(1). 15-34. https://sanad.iau.ir/Journal/jaeer/ Article/825563/FullText
توکلی، جعفر؛ میرک‌زاده، علی‌اصغر؛ ابراهیمی، مراد (1393). سنجش سطح توسعه‌یافتگی اجتماعی- اقتصادی روستاهای بخش مرکزی شهرستان کوهدشت. پژوهش های روستائی، 5(1). 213-235. https://doi.org/10.22059/jrur.2014.51454
جمعه‌پور، محمود (1389). مقدمه‌ای بر برنامه ریزی توسعه روستایی دیدگاه‌ها و روش‌ها. انتشارات سمت تهران. صفحه 264. https://samta.samt.ac.ir/content/9762/
حسین‌زاده دلیر، کریم؛ ملکی، سعید (1385). بررسی وضعیّت شاخص‌های توسعه‌ی انسانی در استان ایلام. جغرافیا و توسعه ناحیه، 4(1). 1-26. https://doi.org/10.22067/geography.v4i6.3063
خانی، فضیله؛ مریم، مردانی (1387). توسعه‌یافتگی و شاخص‌های فقر انسانی و جنسیتی (مناطق شهری و روستایی ایران _سال‌های ۱۳۷۵ و ۱۳۸۵). مجله پژوهش زنان، 6(4). 75-108. https://www.noormags.ir/view/ar/ articlepage/387874/
خدامرادپور، محمد؛ زنگنه، مریم (1398). بررسی مؤلفه‌های توسعه پایدار روستایی: چالش‌ها و راهکارها. مجله جغرافیا و روابط انسانی، 2(2)، 186-199. https://doi.org/20.1001.1.26453851.1398.2.2.12.2
خیراندیش، حامد؛ صادقی‌پور، احمد؛ محمدی‌کنگرانی، حنانه (1400). ارزیابی پایداری آبخیز بختگان با کاربرد مدل اچ‌ای‌ال‌پی. مجله پژوهش‌های آبخیزداری، 34(2)، 48-60. https://doi.org/10.22092/wmej.2020.342265.1325
خیراندیش، حامد؛ صادقی‌پور، احمد؛ محمدی‌کنگرانی، حنانه (1401). مقایسۀ دو روش HELP و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در ارزیابی پایداری حوزۀ آبخیز (مطالعۀ موردی: حوزۀ بختگان استان فارس). مهندسی اکوسیستم بیابان، 9(28). 103-117. https://doi.org/ 10.22052/deej.2020.9.28.61
دورودیان، حمیدرضا؛ دورودیان، عاطفه (1396). پیامدهای اجتماعی و بوم‌شناختی تغییر بی‌رویه کاربری اراضی کشاورزی. مدیریت اراضی، 5(2). 81-97. https://doi.org/10.22092/lmj.2018.115849
رحیمی‌حقیقی، اکبر، قنبری، سیداحمد؛ اصغری‌پور، محمدرضا (1401). ارزیابی پایداری بوم‌سازگان حوضه آبخیز خسرو‌شیرین آباده. مجله خشک‌بوم، 12(1). 121-140. https://doi.org/10.29252/aridbiom.2023.19645.1919
رضایی، محمدرضا؛ عطار، محمدامین (1390). سطح بندی میزان برخورداری شهرستان های استان فارس به لحاظ شاخص‌های توسعه با استفاده از مدل HDI. فصلنامه علمی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 1(4). 53-68. https://jzpm.marvdasht.iau.ir/article_ 123.html
رضوانی، محمدرضا (1381). سنجش درجه توسعه یافتگی استان‌های کشور با استفاده از تحلیل تاکسونومی. فصلنامه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 162. 474-459. https://journals.ut.ac.ir/article_13868_163.html
سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری (1389). دستورالعمل نظارت و ارزیابی پروژه های منابع طبیعی و آبخیزداری. نشریه شماره 505. انتشارات معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور. 177 صفحه. https://library.sharif.ir/parvan/resource/ 383412/
سلمان‌پور ‌زنوز، علی؛ شکوهی‌فرد، ‌سیامک؛ ابوالحسن‌زاده‌اصل، محرم (1397). واکاوی اثر درآمدهای ناشی از تولید انرژی بر شاخص توسعه انسانی در ایران. اقتصاد کاربردی، 25(8). 73-85. https://sanad.iau.ir/fa/Article/804243
صادقی، سیدحمیدرضا؛ سعدالدین، امیر؛ اسدی‌نلیوان، امید؛ حزباوی، زینب؛ زارع‌گاریزی، آرش؛ معیری، محمدهادی (1399). سلامت و پایداری حوضه آبخیز (اصول، رویکردها و روش‌های ارزیابی). تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس. 218 صفحه. https://pub.modares.ac.ir/book_treasure.php?mod=viewbook&book_id=346&slc_lang= fa&sid=1
عباسی‌نژاد، حسین؛ رفیعی‌امام، علینقی (1385). ارزیابی شاخص توسعه انسانی در مناطق روستایی ایران. فصلنامه تحقیقات اقتصادی، 41(72). 31-54. https://doi.org/20.1001.1.00398969.1385.41.1.2.5
فرج‌اله‌حسینی، سیدجمال؛ ده‌یوری، سحر؛ پالوج، مجتبی؛ شجاعی، مرتضی (1395). طراحی و ارائه مدل ساختاری برای مدیریت مناسب توسعه روستایی در ایران. مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، 9(1). 15-25. https://www.sid.ir/paper/190011/ fa
محمودی، وحید (1387). رابطه رشد اقتصادی و توسعه انسانی. مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، 251، 150-157. https://ensani.ir/fa/article/89253
میرچولی، فهیمه؛ صادقی، سیدحمیدرضا (1397). تحلیل مقایسه‌ای مفاهیم سلامت و پایداری حوضه آبخیز (یادداشت فنی). آب و توسعه پایدار، 5(2)، 163-168. https://jwsd.um.ac.ir/article_31270.html
نوری نائینی، محمدسعید؛ قاسمی، حسام‌الدین؛ کاظمی‌تربقان، مریم سادات (1396). بررسی عوامل مؤثر بر شاخص توسعه انسانی در ایران با استفاده از رویکرد میانگین‌گیری بیزی. پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 8(29)، 45-60. https://doi.org/20.1001.1.22285954.1396.8.29.3.2

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار