آشکارسازی تغییرات کاربری/ پوشش اراضی در شهرها و ریسک‎های محیطی ناشی از آن (مطالعه موردی: منطقه 18 کلان‎شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه برنامه‎ریزی و طراحی محیط، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

10.22126/ges.2025.11656.2829

چکیده

بارگذاری بیش از حد در محدوده منطقه 18 تهران، موجب ناپایداری گسترده در سطح منطقه شده است. هدف پژوهش حاضر، آشکارسازی تغییرات کاربری/ پوشش اراضی و شناسایی ریسک‎های محیطی احتمالی در سطح منطقه است. روش تحقیق مبتی بر روش توصیفی- تحلیلی و علی است. فرایند تحقیق اینگونه بوده است که ابتدا به تهیه تصاویر ماهواره‎ای دوره‎های زمانی 2002، 2013، 2024 از سایت سازمان زمین شناسی امریکا، پرداخته شده و سپس از طریق نرم افزار ENVI به تهیه تصویر کاذب رنگی و رقومی‎سازی آن اقدام شده است. در مرحله بعد به بررسی روند تغییرات کاربری اراضی طی سه دوره ذکرشده و تعیین طبقه‎های 3 گانه کاربری اراضی (پوشش سبز، اراضی ساخته شده، و اراضی بایر) پرداخته شده و لایه‎های مدنظر از انواع کاربری/ پوشش اراضی، پردازش و استخراج شده است. در نهایت، به کمک تکنیک دلفی، به شناسایی ریسک‎های محیطی احتمالی ناشی از تغییرات کاربری/ پوشش اراضی در محدوده مورد مطالعه اقدام گردیده است. نتایج نشان داد که محدوده اراضی ساخته شده در سال 2002 برابر با 22.4 هکتار بوده که در سال 2024 به 27.3 هکتار افزایش پیدا کرده است. در حالی‎که وسعت پوشش سبز که در سال 2002 معادل 5.4 هکتار بوده، در سال 2024 به 13 هکتار کاهش پیدا کرده است. محدوده اراضی بایر نیز که در سال 2002، معادل برابر با 9.5 هکتار بوده، در سال 2024 به 5 هکتار کاهش پیدا کرده است. نتایج همچنین نشان می‎دهد که تغییرات کاربری/ پوشش اراضی در منطقه، می‎تواند ریسک‎های محیطی متعددی را به همراه داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسکندری عین‎الدین، هادی؛ غفاری‎گیلانده، عطا؛ نظم‎فر، حسین (1401). بررسی عوامل اصلی اثرگذار بر بروز تخلفات ساختمانی در ساخت‎وسازهای شهری (مطالعه موردی: شهر بستان‎آباد). مطالعات علوم محیطزیست، 8 (1)، 5883- 5900. doi: 10.22034/ jess.2022.354131.1837
اسماعیل‎زاده، حسن؛ شفیع ثابت، ناصر (1392). بررسی تغییرات کاربری اراضی و ناپایداری در اکوسیستم شمال تهران (مطالعه موردی: حوضه آبخیز درکه- ولنجک). فصلنامه پژوهشهای دانش زمین، 4 (3)، 83-102. doi: 20.1001.1.20088299.1392.4.3. 6.0
اسمعیل‎پور، نجما؛ هروی، زهرا؛ حیدری‎هامانه، الهام (1398). بررسی علل وقـوع تخلفات ساختمانی در شهرهای ایـران با تأ کید بر نقش شهرداری (مطالعه موردی: محدوده منطقه 3 شهریزد). فصلنامه مطالعات شهری، 31، 17-29. doi: 10.34785/J011.2019. 225
امیدوار، کمال؛ نارنگی‎فرد، مهدی؛ عباسی، حجت‎الله (1394). آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی و پوشش گیاهی در شهر یاسوج با استفاده از سنجش‎ازدور. جغرافیا و آمایش شهری و منطقهای، 5 (16)، 111-126. doi: 10.22111/gaij.2015.2166
برخورداری، جلال؛ زارع مهرجردی، محمدرضا؛ خسروشاهی، محمد (1384). بررسی روند تغییرات پوشش اراضی در حوضه آبخیز سد استقلال میناب با استفاده ازRS  وGIS . فصلنامه حفاظت آبوخاک 1 (2)، 31-47. https://www.sid.ir/paper/455128/fa
برژندی، راضیه؛ اسماعیل‎زاده، حسن؛ و سیاح رومیا (1396). تغییرات کاربری اراضی و ناپایداری در دامنه‎های جنوبی اکوسیستم البرز (مطالعه موردی: حوزه آبخیز دارآباد). فصلنامه علوم محیطی، 15 (3)، 135-152. https://envs.bu.ac.ir/article_97854. html
پاک‎خصال، الهام؛ اولادی قادیکلایی، جعفر؛ جلیلوند حمید؛ اکبری، حسن (1400). آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از داده‎های سنجش‎ازدور (مطالعه موردی: شهر تهران). جغرافیا و برنامهریزی منطقهای، 4(پیاپی 44)، ۲۸۷-۲۹۸. doi: 10.22034/ jgeoq.2021.136722
توکلی، علیرضا؛ شمشیربند، مصطفی؛ حسین‎پور، سیدعلی (1389). بررسی روند کاهش فضاهای باز شهری در فرایند توسعه شهری با تأکید بر مدیریت بحران، نمونه موردی: کلانشهر تهران. آرمانشهر، 5، 141-154. https://www.armanshahrjournal.com/ article_32661.html
حیدریان، پیمان، رنگزن، کاظم، ملکی، سعید، تقی زاده، ایوب (1392). پایش تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش مقایسه پس از طبقه‎بندی تصاویر ماهواره لندست (مطالعه موردی: اراضی شهر تهران). فصلنامه سنجشازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی (کاربرد سنجش از دور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 4 (4)، 1-10. https://sanad.iau.ir/Journal/girs/ Article/903028
رهنما، محمدرحیم؛ اجزاشکوهی، محمد؛ عطا، بهنام (1396). آشکارسازی تغییرات کاربری/ پوشش اراضی شهر گنبد کاووس با استفاده از سنجش‎ازدور. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، 26 (103)، 147-160. https://www.sid.ir/paper/253272/fa
زیاری، یوسفعلی؛ بندرآباد، علیرضا؛ خیبری، مرضیه (1395). نقش زیر ساخت حمل‎ونقل جاده‎ای بر توسعه اقتصادی منطقه (نمونه موردی: استان اصفهان). مجموعه مقالات اولین کنفرانس بینالمللی مهندسی معماری و شهرسازی، (صص. 1-28) تهران، ایران. https://civilica.com/doc/484571
سایت USGS (2002). تصویر ماهوارهای +ETM. https://earthexplorer.usgs.gov
سایت USGS (2013). تصویر ماهوارهای L1TP. https://earthexplorer.usgs.gov
سایت USGS (2024). تصویر ماهوارهای L1TP. https://earthexplorer.usgs.gov
شمس‎پویا، محمدکاظم (1396). تحلیلی بر برنامه‎های توسعه و سیاست‎های زمین شهری با تأکید بر رویکرد حکمروایی خوب زمین؛ موردپژوهی: کلانشهر تهران. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، 26 (104)، 57-76. doi: 10.22131/sepehr.2018.30518
شهرداری تهران (1382). قانون شهرداریها و شوراهای اسلامی شهر و روستا. تهران: وزارت کشور. https://rc.majlis.ir/fa/law/show/ 92681
شهرداری تهران (1386). طرح جامع شهر تهران. تهران: معاونت شهرسازی و معماری.
شهرداری منطقه 18 تهران (1403). شناسنامه منطقه 18 شهر تهران، سایت شهرداری منطقه. https://region18.tehran.ir
ضیغمی، احسان‎الله؛ جواهری‎بارفروشی، مائده؛ طاهری امیری، محمدجواد (1396). بررسی دشواری های نظارت پروژه های عمرانی در سیستم نظارتی کشور ایران با استفاده از روش FMEA و ارائه راهکار در جهت بهبود آن. فصلنامه مدیریت ساخت 2 (2)، 37-42. https://www.jecm.ir/article_156596.html
عباسی، مهدی (1397). نقش زیرساخت‎ها در توسعه منطقه‎ای. مجموعه مقالات سومین کنفرانس سالانه پژوهشهای معماری، (صص. 1-15). https://civilica.com/doc/651033
قدمی، مصطفی؛ خالق‎نیا، کوکب (1393). بررسی تأثیرات درآمد ناشی از فروش تراکم بر ساختار فضایی کلانشهر تهران. فصلنامه برنامهریزی منطقهای، 4(4)، 65-80. https://sanad.iau.ir/fa/Article/1155820
قدمی، مصطفی؛ لطفی، صدیقه؛ خالق‎نیا، کوکب (1392). بررسی تأثیر سیاست‎های فضایی بر ساختار فضایی شهری با تأکید بر تراکم ساختمانی مطالعه موردی: شهر تهران. فصلنامه مطالعات شهری، 89-103. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_5568. html
کرمی، سروش؛ فخرایی، عباس؛ امیدقانع، روح الله (1395). ارزیابی دوره‎های برنامه‎ریزی توسعه و عمران شهر مشهد با استفاده از مؤلفه‎های رشد هوشمند. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 45، 41-66.  doi: 10.22111/gdij.2016.2922
کریمی، جمیله؛ صیادی، سعید؛ پورکیانی، مسعود؛ سلاجقه، سنجر؛ عرب‎پور، علیرضا (1402). بررسی مولفه‎های موثر بر توسعه منابع انسانی در حوزه رفاه اجتماعی با رویکرد تکنیک دلفی. فصلنامه علوم پزشکی صدرا، 11 (3)، 277-292.  doi: 10.30476/smsj. 2023.97412.1379
لطیفی، هومن؛ اولادی، جعفر؛ سارویی، سعید؛ جلیلوند، حمید (1386). ارزیابی قابلیت داده های ماهواره ایETM+  جهت تهیه نقشه طبقات پوشش جنگل، اراضی درختچه و مرتع، مطالعه موردی حوضه نکا – ظالم رود. فصلنامه علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 11 (2)، 439-447. https://civilica.com/doc/1205003
مرکز آمار ایران (1375). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، اطلاعات جمعیتی منطقه 18 کلانشهر تهران.
مرکز آمار ایران (1385). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، اطلاعات جمعیتی منطقه 18 کلانشهر تهران.
مرکز آمار ایران (1390). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، اطلاعات جمعیتی منطقه 18 کلانشهر تهران.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، اطلاعات جمعیتی منطقه 18 کلانشهر تهران.
مشیری، شهریار (1389). کنترل و هدایت ساخت و ساز شهری؛ طراحی نظام کارآمد. نشریه هویت شهر، 5 (7)، 23-30. doi: 20.1001.1.17359562.1389.4.7.3.8