تحلیل سرمایه‌های معیشت پایدار در سکونتگاه‌های روستایی (مورد مطالعه: شهرستان دماوند)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 گروه جغرافیا، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

3 گروه جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه‌طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

محیط‌های جغرافیایی، پتانسیل‌ها و الگوهای متفاوتی در زمینه‌های مختلف به‌ویژه در زمینه معیشت ارائه می‌دهند که توجه به این مهم در برنامه‌ریزی‌های محلی و محیطی حایز اهمیت است. با درک این موضوع، می‌توان نتیجه گرفت که فضا و مکان نیز جدا از نظام‌های اجتماعی و اقتصادی نیست و باید در تحلیل‌های جغرافیایی مورد توجه قرار گیرد.این پژوهش از جنبه جغرافیایی به مطالعه سرمایه‌های معیشت پایدار در مناطق روستایی شهرستان دماوند پرداخته است. پژوهش از نوع کمی و مبتنی بر جمع‌آوری اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است. برای انجام این مطالعه تعیین عامل‌های اصلی و وزن‌دهی به شاخص‌ها از طریق مدل FANP و رتبه‌بندی سکونتگاه‌ها در مدل ویکور انجام شد. تجزیه و تحلیل‌ها نیز بر پایه آماره لکه‌های داغ و خودهمبستگی فضایی بود. در ناحیه روستایی فاصله نزدیک سکونتگاه‌ها نسبت به یکدیگر (مجاورت جغرافیایی) به‌عنوان یک مزیت جهت برخورداری و یا پایداری سرمایه‌های معیشت گردیده است. این نتایج بیشتر الگوی تمرکز و شکل‌گیری سکونتگاه‌های روستایی در کشورمان را به تصویر می‌کشد. تمرکز سکونتگاه‌ها در مناطق دشتی یا هموار موجب برخورداری از دارایی‌های انسانی و فیزیکی گردیده و شرایط مساعدی برای بهره‌برداری از منابع طبیعی موجب شده است. در مقابل میان برخورداری ساکنین از دارایی‌های اقتصادی و فاصله جغرافیایی سکونتگاه‌ها نسبت به یکدیگر، یک رابطه منفی است. در ناحیه روستایی، غالب فعالیت‌های اقتصادی دامداری و کشاورزی است. این فعالیت‌های اقتصادی نیازمند داشتن زمین‌های هموار و بزرگ بوده و تردیدی نیست که تمرکز سکونتگاه‌ها در یک موقعیت، موجب کمبود این فرصت‌ها در سکونتگاه‌ها خواهد شد. با اقتباس از یافته‌های پژوهش و این که همواره در «جغرافیا» بر بررسی پدیده‌ها نسبت به مکان و فضا تأکید می‌شود، این درک در پژوهش‌های جغرافیایی کمتر بدان توجه شده است. در واقع، سکونتگاه‌های روستایی و شرایط حاکم بر آن، چالش جدی نظام برنامه‌ریزی و مدیریت فضا در تحقق توسعه هستند که ضرورت شناخت فضاها و محیط‌های جغرافیایی را روشن‌تر می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آریون، سمیه؛ صحنه، بهمن؛ خواجه شاهکوهی، علیرضا (1401). نقش توسعه زراعت گلخانه‌ای در معیشت پایدار خانوارهای روستایی مطالعه موردی: دهستان دلند شهرستان رامیان. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 54(1)، 155-172. doi: 10.22059/ JHGR.2020.307576.1008155
ابراهیم‌زاده، عیسی؛ بذرافشان، جواد (1386). مدل پخش فضایی هاگراستراند و پخشایش فضایی زعفران در خراسان. مجله جغرافیا و توسعه، 5(9)، 57- 76. doi: 10.22111/gdij.2007.3675
اصغری سراسکانرود، صالح؛ جلالیان، حمید؛ عزیزپور، فرهاد؛ اصغری سراسکانرود، صیاد (1395). انتخاب استراتژی بهینه معیشت‌پایدار در مواجهه با خشکسالی با استفاده از مدل ترکیبی SWOT-TOPSIS (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان هشترود). مجله فضای جغرافیایی، 16(55)، 313- 339. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-2351-1&slc_lang=fa&sid=1
اصغری لفمجانی، صادق؛ پورجعفرآبادی، مهدیه؛ پورابراهیمی، فاطمه (1395). نقش محصولات استراتژیک در معیشت خانوارهای روستایی (مورد: کشت پسته در شهرستان سیرجان). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 31(2)، 50-61. https://georesearch.ir/ article-1-54-fa.html
بادکو، بهروز؛ قاسمی سیانی، محمد؛ رنجبرکی، علی؛ حامدشام‌بیاتی، محمد و شکیبا، احمد (1399). سنجش سرمایه‌های معیشتی روستاهای مناطق کوهستانی با رویکرد معیشت‌پایدار (مورد مطالعه: دهستان کوه‌شاه، بخش احمدی- هرمزگان). مجله مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، 1(3)، 53-65. https://gsma.lu.ac.ir/article-1-73-fa.html
بریمانی، فرامرز؛ راستی، هادی؛ رئیسی، اسلام؛ محمدزاده، مسعود (1395). تحلیل عوامل جغرافیایی مؤثر بر معیشت خانوار در سکونتگاه‌های روستایی (شهرستان قصرقند). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 18، 96-85.  doi: 10.22111/gaij.2016.2370
بیگی، جواد علی؛ مهدی‌زاده، حسین (1395). بررسی نقش صنایع کوچک بر بهبود معیشت خانوارهای روستایی (مورد: شهرستان‌های سیروان و چرداول- استان ایلام). مجله اقتصاد کشاورزی، 10(4)، 139-155. doi: 10.22034/iaes. 2017.22602
پایدار، اباذر؛ طولابی‌نژاد، مهرشاد؛ بامری، زبیده (1398). احیای معیشت‌پایدار روستاهای سنتی از طریق توسعه گردشگری (موردشناسی: دهستان ناهوک، شهرستان سراوان). مجله جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 9(32)، 59-78. doi: 10.22111/gaij.2019.4961
حجی‌پور، محمد (1401). بازدارنده‌های کلیدی رشد و تحول اقتصاد فضا. مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 11(2)، 73-94. dor: 20.1001.1.23222131.1401.11.40.4.9
حیدری‌ساربان، وکیل؛ عبدپور، علیرضا (1398). عوامل بهبود معیشت‌پایدار روستایی از دیدگاه ساکنان محلی (مطالعه موردی: شهرستان اردبیل). مجله تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 19(54)، 23-46. dor: 20.1001.1.22287736.1398. 19.54.14.4
خسروزادیان مریم؛ غنیان، منصور؛ عبدشاهی، عباس (1395). اولویت‌بندی نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی شهرستان بهبهان براساس الگوی معیشت پایدار. مجله تعاون و کشاورزی، 5(19)، 143-166. https://www.magiran.com/p1623506
دربان‌آستانه، علیرضا؛ مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ قاسمی، فرزانه (1397). تحلیل فضایی سرمایه‌های معیشتی کشاورزان: مطالعه موردی مناطق روستایی شهرستان شازند. مجله روستا و توسعه، 21(4)، 47-67. doi: 10.30490/rvt.2019. 85206
دربان‌آستانه، علیرضا؛ مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ قاسمی، فرزانه (1397). شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر معیشت پایدار کشاورزان (موردمطالعه: شهرستان شازند). مجله پژوهش‌های روستایی، 9(2)، 324-337. doi: 10.22059/jrur.2018. 241568.1165
رکن‌الدین افتخاری، علیرضا؛ موسوی، سیدمحمد؛ پورطاهری، مهدی؛ فرج زاده اصل، منوچهر (1393). تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب‌آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی (استان اصفهان). مجله پژوهش‌های روستایی، 5(3)، 639-662. doi: 10.22059/jrur.2014.53186
رهنما، محمدرحیم؛ ذبیحی، جواد (1390). تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد. مجله جغرافیا و توسعه، 23، 5-26. https://gdij.usb.ac.ir/article_543.html
سجاسی قیداری، حمدالله؛ صادقلو، طاهره؛ شکوریفرد، اسماعیل (1395). سنجش سطح دارایی‌های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت‌پایدار (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان تایباد). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 5(1)، 197-215. http://jrrp.um.ac.ir/index.php/RRP/article/view/48257
شریفی، زینب؛ نوری‌پور، مهدی؛ کرمی دهکردی، اسماعیل (1396). بررسی وضعیت سرمایه‌های معیشت و پایداری آن‌ها در خانوارهای روستایی (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان دنا). مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 13(2)، 51- 70. dor: 20.1001.1.20081758.1396.13.2.4.4
شهرکی، محبوبه؛ شریف‌زاده، مریم (1393). ارزیابی جایگاه آبزی‌پروری در معیشت‌پایدار روستایی کشاورزان شهرستان زاهدان. فصلنامه پژوهش‌های روستایی، 6(1)، 97-116. doi: 10.22059/jrur.2015.54233
صادق‌زاده، مینا؛ الهیاری، محمدصادق؛ انصاری، محمدحسین؛ نژاد رضایی، نیما (1393). تحلیل پایداری اراضی شالیکاری شهرستان رشت با استفاده از رویکرد معیشت پایدار. مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 6(24)، 55-70. dor: 20.1001.1. 20086407.1393.6.24.4.0
صحنه، رضا؛ صحنه، بهمن؛ خواجه شاهکوهی، علیرضا (1401). نقش واحدهای دامی کوچک در معیشت‌پایدار خانوارهای روستایی مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان آق‌قلا. مجله جغرافیا و توسعه، 20(67)، 142-167. doi: 10.22111/j10.22111. 2022.6913
عبدالله زاده، غلامحسین؛ صالحی، خدیجه؛ شریف‌زاده، محمدشریف؛ خواجه‌شکوهی، علیرضا (1394). بررسی تأثیر گردشگری بر معیشت‌پایدار روستایی در استان گلستان. مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 4(15)، 148-169. https:// tourismpd.journals.umz.ac.ir/article_1191.html
عزیزپور، فرهاد؛ امیری، فاطمه (1397). ارزشیابی اثرات اجرای سیاست اسکان مجدد در نواحی روستایی مبتنی بر رهیافت معیشت‌پایدار (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان اوج). مجله جغرافیا و محیط طبیعی، 26(1)، 133-150. https://jm.um.ac.ir/article_32456.html
قدیری معصوم، مجتبی؛ رضوانی، محمدرضا؛ جمعه‌پور، محمود؛ باغبانی، حمیدرضا (1394). سطح‌بندی سرمایه‌های معیشتی در روستاهای گردشگری کوهستانی (دهستان بالاطالقان در شهرستان طالقان). فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 4(2)، 1-18. http://serd.khu.ac.ir/article-1-2432-fa.html
کرمی دهکردی، محمد؛ میانی، عبدالمتین (1400). شناسایی و طراحی رهیافت معیشت‌پایدار مکمل در نواحی روستایی کشور افغانستان مورد: شهرستان اندر در استان غزنی. مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 10(35)، 237-263. dor: 20.1001.1.23222131.1400.10.35.11.9
میانی، عبدالمتین و کرمی‌دهکردی، مهدی (1402). تبیین عوامل علی مؤثر بر تحقق معیشت‌پایدار مناطق روستایی کشور افغانستان (مورد مطالعه: روستاهای شمالی شهرستان اندر). مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 12(4 پیاپی 46)، 119-132. doi: 10.61186/serd.12.46.119
نوبری، نازک (1396). آسمان (آیین‌نامه سرمایه‌گذاری مردمی و اشتغال نیروی انسانی)، ناشر: جهاد دانشگاهی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی.
نوروزی، مرضیه؛ حیاتی، داریوش (1394). سازه‌های مؤثر بر معیشت پایدار روستایی از دیدگاه کشاورزان استان کرمانشاه. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 11(1)، 127-144. dor: 20.1001.1.20081758.1394.11.1.9.3
ویسی، فرزاد؛ قربانی، محمدصدیق؛ داستوار، عدنان (1396). تحلیل اثر بازارچه‌های مرزی بر معیشت‌پایدار پس‌کرانه‌های روستایی (مورد مطالعه: بخش خاومیرآباد شهرستان مریوان). مجله پژوهش‌های روستایی، 8(3)، 521-535. doi: 10.22059/jrur.2017. 63479