تدوین برنامه راهبردی مکان‌‎‌یابی سدهای زیرزمینی در شهرستان خرم‌آباد

بیرانوندی, وحید; جهدی, رقیه; حسینی, علی

doi:10.22126/ges.2024.11211.2791

تدوین برنامه راهبردی مکان‌‎‌یابی سدهای زیرزمینی در شهرستان خرم‌آباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ گروه علوم و مهندسی آبخیز، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی نور، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران

² گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³ گروه جنگلداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.

10.22126/ges.2024.11211.2791

چکیده

سدهای زیرزمینی به‎عنوان یکی از سازه‌های کنترل و ذخیره‌کننده جریان در مسیر آبراهه‌های فصلی می‎تواند از روش‎های مهم حل مشکلات مرتبط با آب باشد. در پژوهش حاضر با استفاده از مدل تلفیقی QSPM-SWOT بررسی موقعیت‎های بالقوه مطلوب برای توسعه سدهای زیرزمینی در شهرستان خرم‌آباد انجام ‌شد. ابتدا، به‌منظور مهیا نمودن اطلاعات موردنیاز، اقدام به بازید از منطقه موردمطالعه و تهیه پرسش‌نامه باهدف تهیه نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها در ایجاد سدهای زیرزمینی انجام شد. این پرسش‌نامه توسط 25 کارشناس مدیریت منابع آب و مردم محلی در منطقه موردمطالعه تکمیل شد. سپس، با بهره‌گیری از الگوی تجزیه‌وتحلیل SWOT و ماتریس QSPM، راهبرد جامع و روش حل مسئله مساعدی به‌منظور مکان‌یابی سدهای زیرزمینی انتخاب شد. نتایج نشان داد که از بین عوامل داخلی، آسیب‌پذیری و آلودگی کمتر به‌وسیله عوامل انسانی و محیطی (ارزش نهایی ۴۵۸/۰) و استحصال آب باکیفیت بالا (ارزش نهایی ۳۷۲/۰) و از بین عوامل خارجی، ترمیم، تثبیت و افزایش پوشش گیاهی(ارزش نهایی ۳۰۴/۰) و آسیب به سفره‌های آب زیرزمینی در صورت احداث بدون انجام مطالعات کافی (ارزش نهایی ۲۷۶/۰)، در انتخاب راهبردها بیشترین اثربخشی را داشته‌اند. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، استفاده از راهبرد تدافعی برای مدیریت منابع آب زیرزمینی که با پوشش نقاط ضعف، چیره‌شدن بر تهدیدها، بهره‌گیری از نقاط قوت و فرصت‎ها‌، مکان‌یابی سدهای زیرزمینی به شکل مناسبی انجام می‎شود، از اولویت بیشتری نسبت به سایر راهبردها (رقابتی - تهاجمی، تنوع و بازنگری) در منطقه موردمطالعه برخوردار است. علاوه بر این، راه‌حل‌هایی در امتداد تدابیر عرضه و سپس به‌منظور اولویت‌بندی مکانی سدهای زیرزمینی با استفاده از ماتریس کمی QSPM ارائه شد. در نهایت، راهکار افزایش سطح جریان آب‌های منطقه‌ای با انتخاب مدیران تحصیل‌کرده در زمینه آب سدهای زیرزمینی قبل و بعد از ساخت با امتیاز نهایی ۰۷۴/۶ در اولویت نخست قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آبخیزداری

مراجع

ابطحی، سید احسان؛ امیر کاردوست، علی اصغر؛ صداقت شایگان، داوود (1402). ارائه مدل ارزیابی و مدیریت ریسک زیرساخت‌های حوزه آب‌وفاضلاب با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: استان مرزی)، آب و توسعه پایدار. 10(4)، 59-70. doi: 10.22067/jwsd.v10i4.2307-1255

اسدی، ابوالفضل؛ کازرونی، حنیف (1399). مروری بر روشهای احداث سد زیرزمینی به‎عنوان طرح توسعه آبخیزداری. ترویج و توسعه آبخیزداری، 8(30)، 35-43. https://www.wmji.ir/article_254387_142608333a21e1bfdf9f94634fd8c13e.pdf

اسمعلی‎ عوری، اباذر؛ گلشن، محمد؛ خرمی، کیوان (۱۳۹۵). اولویت ‌بندی محورهای مناسب برای احداث سد زیرزمینی در حوضۀ آبخیز دوست ‌بیگلو. پژوهشهای جغرافیای طبیعی، 48(4)، 645-659. doi: 10.22059/jphgr.2016.60834

افخمی، حمیده (1397). ارائه راهبرد مدیریتی مناسب با استفاده از مدل تلفیقی QSPM-SWOT با هدف ساماندهی عشایر (مطالعه موردی: طایفه عشایری گود عرب‌طاهری طبس). ترویج و توسعه آبخیزداری، دوره 6(23)،40-49. https://www.wmji.ir/ article_254770.html

افسری، عبدالحمید؛ حاجی ناصری، سعید؛ فاضلی، محمد؛ فیرحی، داوود (۱۳۹۶). مدل ِ داده ‌بنیاد بررسی جامعه ‌شناختی حکمرانی آب در بحران ِ دریاچه ‌ی ارومیه. مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی، 7(25)، 53-72. https://www.sid.ir/paper/229923/fa

بیاتی خطیبی، مریم؛ ساری صراف، بهروز (1403). شناسایی کانون‎های در معرض خطر فرسایش بادی در جنوب شرق دریاچه ارومیه، مطالعه موردی: شهرستان‎های بناب و ملکان. هیدروژئومورفولوژی، 11(39)، 119-140. doi: 10.22034/hyd.2024.60434. 1728

بیرانوندی، وحید (۱۳۹۹). نیازسنجی و مکانیابی مناطق مناسب احداث سد زیرزمینی. انتشارات موسسه آموزشی تالیفی ارشدان، 94. https://www.gisoom.com/book/11661570

جهانی شکیب، فاطمه؛ ملک محمدی، بهرام؛ یوسفی روبیات، الهام؛ عالیپور، مهدی (۱۳۹۶). تدوین راهبردهای مدیریتی به کمک روش نوین ارزیابی آسیب‎پذیری اکوسیستم‎های تالابی. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 19(32)، 377-391. doi: 10.22034/jest.2017.11339

چزگی، جواد؛ ملکی نژاد، حسین؛ اختصاصی، محمدرضا؛ نخعی، محمد (1397). ارائه راهبرد جامع و مناسب جهت توسعه احداث سد زیرزمینی با استفاده از مدل SWOT و ماتریس کمی QSPM (مطالعه موردی: حوضه کریان). علوم آب‌وخاک، 22(1)، 187-198. dor: 20.1001.1.24763594.1397.22.1.18.7

خرازی، پوریا؛ یزدانی، محمدرضا؛ آرا، هایده؛ خزائل پور، پیام (۱۳۹۶). مکانیابی سد زیرزمینی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی در حوضه آبخیز دشت کویر، اطلاعات جغرافیایی سپهر، 26(103)، 177-185. dor: 20.1001.1.25883860.1396.26.103. 14.5

درفشان، فرید؛ حیدرنژاد، محمد؛ بردبار، امین؛ دانشیان، حسن (۱۳۹۶). مکان‎یابی محل‎های مناسب جهت احداث سد زیرزمینی با استفاده از روش AHP تصمیم گیری چند معیاره. مهندسی آب، 2(4)، 9-20.https://journals.iau.ir/article_531713. html

زاهدی، امیر احسان (۱۳۹۲). تعیین مناطق مستعد احداث سد زیرزمینی با استفاده از شبیه‎سازی بیلان آب (مدلSWAT ) و فرآیند تحلیل شبکه‎ای (ANP) منطقه مورد مطالعه: حوزه آبخیز دورنگر درگز. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد، دانشکده منابع طبیعی و کویر شناسی، رشته آبخیزداری.

زند، مهران؛ سماعی، رنگینه (1396). بررسی مقدار و شدت بارش‎های مولد سیل در حوضه آبریز خرم‎آباد. نیوار، 41(96)، 1-8. doi: 10.30467/nivar.2017.44813

شیرین حصار، راضیه؛ گواهی، امیر (1402). مدیریت جامع منابع آب برای آینده‌ای پایدار با استفاده از مدل SWOT (مطالعه موردی: شرکت آب منطقه‎ای خراسان شمالی). آب و توسعه پایدار، 10(4)، 15-28. doi: 10.22067/jwsd.v10i4.2307-1256

طالبی، علی؛ زاهدی، احسان (1394). تعیین مناطق مستعد احداث سد زیرزمینی با استفاده از تئوری منطق فازی و تحلیل سلسله مراتبی (منطقه مورد مطالعه: حوزه آبخیز درونگر درگز). علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 9(30)، 41-50. http://jwmsei.ir/article-1-541-fa.html

کردی، رضوان؛ فرامرزی، مرزبان؛ کریمی، حاجی؛ گرایی، پرویز؛ یارمحمدی، احسان (۱۳۹۵). مکان‎یابی سدهای زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه خشک غرب ایران (مطالعه موردی: مهران، استان ایلام). مدیریت حوزه آبخیز، 7 (13)، 164-172. doi: 10.18869/acadpub.jwmr.7.13.172

معصومی، مصطفی؛ وائلی، عارف؛ کریمی، غلامحسین؛ بوالحسنی، کیوان؛ کلانی، اردشیر؛ انصاری، حسین (1401). مدلسازی منابع و مصارف منابع آب حوضه‎های آبریز از طریق پیاده‎سازی حکمرانی داده در رصدخانه آب و انرژی. آب و توسعه پایدار، 9(4)، 123-130. https://jwsd.um.ac.ir/article_43679.html

ملکی، محمد؛ توکلی صبور، سید محمد؛ جوان، فرهاد (۱۳۹۷). تحلیل اثرات احداث سد بر پوشش گیاهی نواحی پیرامونی در ارتفاع و شیب های مختلف مطالعه ی موردی : سدهای سلیمان شاه و گاوشان. پژوهش‎های مکانی فضایی، 2(2)، 102-117. https://sid.ir/paper/270593/fa

مهرنهاد، حمید؛ بوردارا، هادی (۱۳۹۵). مطالعه خطرات زیست محیطی آلاینده های منطقه مهریز در ایجاد آلودگی روی منابع آب زیرزمینی آبخوان یزد. زمین‎شناسی و مهندسی. 9(2-1)، 45-57. https://www.sid.ir/paper/512319/fa

میرزایی، شهناز؛ مصطفی زاده، رئوف (1397). تغییر پاسخ هیدروگراف واحد آبخیز در اثر احداث سازه‌های کوتاه تأخیری. مهندسی آبیاری و آب ایران، 9(2)، 37-49. doi: 10.22125/iwe.2019.87265

یاراحمدی، داریوش؛ بیرانوند، حجت‎اله (1393). جغرافیای طبیعی لرستان. انتشارات دانشگاه لرستان، 247. https://climatology.ir/ wp-content/uploads/2019/04.pdf