ارزیابی تاثیر تغییر کاربری اراضی بر خدمات بوم‌سازگانی (مطالعه موردی: تالاب و ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پردیس بین المللی کیش، دانشگاه تهران، کیش، ایران.

2 گروه محیط زیست، دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 گروه محیط زیست، دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

تغییرات کاربری اراضی بعضاً منجر به تغییر عملکرد طبیعی محیط شده و در درازمدت ارائه کالا و خدمات بوم‌سازگانی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. براین‌اساس امروزه بررسی روند تغییرات کاربری اراضی به یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در تصمیم‌های مدیریت سرزمین تبدیل شده است. در این مطالعه با سناریوهای مختلف تعریف‌شده، کاربری اراضی، مدل‌سازی و میزان تأثیر هر سناریو بر خدمات بوم‌سازگانی منتخب در ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله در استان مازندران، نقشه‌سازی شدند. در ابتدا وضع موجود تعیین و نقشه کاربری اراضی با به‌کارگیری تصاویر ماهواره‌ای ترسیم شد. سناریونویسی کاربری اراضی بر پایه پرسش‌نامه‌های تکمیل‌شده توسط کارشناسان و تصمیم‌گیران حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی شامل حفاظت محیط‌زیست، توسعه اقتصادی و توسعه پایدار و سناریو ادامه روند موجود انجام و در پایان مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی  و نقشه‌سازی خدمات بوم‌سازگانی منتخب (تأمین آب، تأمین زیستگاه، تنظیم هوا و فرسایش خاک)، تحت سناریوهای اعمال‌شده، خروجی مدل‌سازی خدمات بوم‌سازگانی منتخب مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در 3 خدمات بوم‌سازگانی حفاظت از فرسایش خاک، تأمین آب و تأمین زیستگاه به‌صورت مشابه بیشترین ارزش خدمات بوم‌سازگانی به ترتیب مختص به سناریو محیط‌زیستی، سناریو توسعه پایدار، سناریو اقتصادی و سناریو روند موجود است و برای خدمات تنظیم هوا به ترتیب سناریو محیط‌زیستی، سناریو توسعه پایدار، سناریو روند موجود و سناریو اقتصادی موجود، بیشترین خدمات بوم‌سازگانی را ارائه دادند. همچنین روند کنونی تغییرات کاربری اراضی، مخرب‌ترین حالت ارائه خدمات بوم‌سازگانی در آینده است. پیشنهاد می‌شود برای کاهش اثرات محیط‌زیستی روند کنونی تغییرات کاربری اراضی از احداث و توسعه صنایع مخصوصاً صنایع پتروشیمی و نیروگاه در منطقه جلوگیری شود و کاربری‌های تالاب و جنگل به‌صورت سیستماتیک باتکیه‌بر مشارکت جوامع محلی حفظ شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسدالهی، زهرا؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول (1396). بررسی اثر تغییر کاربری اراضی بر عرضه خدمات بوم‌سازگان (ذخیره و ترسیب کربن). پژوهشهای محیطزیست، 8(15)، 203-214 doi: 20.1001.1.20089597.1396.8.15.24.0 .
ایزدی پور، محمدامین؛ دهمرده بهروز، رضا؛ عین الهی پیر، فاطمه؛ رجائی، فاطمه (1403). ارزیابی خدمات بوم‌سازگانی تولید آببر اساس کاربری و پوشش اراضی در بوم‌سازگان‌های منطقه سیستان. جغرافیا و مخاطرات محیطی، انتشار آنلاین: https://geoeh.um.ac.ir/article_45407.html .
بادام فیروز، جلیل؛ موسی زاده، رؤیا (1399). ارائه الگوی راهنمای ارزش‌گذاری اقتصادی و برآورد هزینه خسارات وارد بر خدمات زیست بومی تالاب‌های ایران. محیط‌زیست و توسعه فرابخشی، 5(67)، 76-94. doi: 10.22034/envj.2020.181148
دهمرده، مجید؛ محمد قاسمی، محمود؛ قاسمی، ایرج (1401). ارزیابی کارکردهای حفاظتی و تفریحی تالاب هامون با به‌کارگیری رهیافت ارزش‌گذاری مشروط. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 53(1)، 129-143. doi: 10.2059/ijaedr.2021. 332234.669091
رحیمی، اکبر؛ راست خدیو، آرمان؛ کتاب‌اللهی، کسری (1402). کشاورزی شهری بعنوان پتانسیل جدید توسعه فضاهای سبز شهری در شهر مریوان. جغرافیا و برنامه‌ریزی. doi: 10.22034/gp.2024.59592.3215
شمس‌الدینی، شهباز؛ ایرانمنش، یعقوب (1399). بهکارگیری روش ارزشگذاری مشروط در برآورد ارزش تفرجگاهی تالاب بین‌المللی گندمان. اکوبیولوژی تالاب، 12(2 )، 79-90.  http://jweb.ahvaz.iau.ir/article-1-871-fa.html
طباطبایی یزدی، فاطمه؛ برومند، امیرعلی (1401 الف). مقایسه ارزش‌های تفرجی و غیر مصرفی (وجودی و برای نسل‌های آینده) دریاچه بزنگان. اکوبیولوژی تالاب، 14(2)، ۷۷-۹۲. http://jweb.ahvaz.iau.ir/article-1-1032-fa.html
طباطبایی یزدی، فاطمه؛ برومند، امیرعلی (1401 ب). بازسازی بوم‌سازگانی: رهیافتی اثربخش در دستیابی به پایداری شهری. ترویج علم، 13(1)، 140-165. doi: 10.22034/popsci.2022.328154.1160
عبداللهی، صدیقه (1402). بررسی تحلیلی پارامترهای تأثیرگذار بر عرضه خدمات بوم‌سازگانی در بخش مرکزی استان اصفهان. محیط‌زیست طبیعی، 76(4)، 593-603 doi: 10.22059/jne.2023.357122.2541.
مبرقعی، نغمه؛ برق جلوه، شهین دخت (1390). امکان سنجی تلفیق دو مقوله ارزیابی آثار توسعه و ارزش‌گذاری خدمات بوم‌سازگانی در ایران. پژوهش‌های محیط‌زیست، 2(3)، 49-64. doi: 20. 001.1.20089597.1390.2.3.5.5
مرسلی، حسین؛ میرسنجری، میرمهرداد؛ محمدیاری، فاطمه (1399). ارزش‌گذاری اقتصادی تفرجگاهی تالاب پیر سلمان استان همدان با به‌کارگیری روش هزینه سفر. اکوبیولوژی تالاب، 12(45 )، 87-100. http://www.web.iauahvaz.org
میرزایی، زیبایی (1397). برآورد منافع اقتصادی برنامه‌های احیا و حفظ تالاب جازموریان. تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 11(41)، 53-80.‎ doi: 20.1001.1.20086407.1398.11.41.4.9
یوسف‌زاده، الهام؛ ستوده، احد؛ پریور، پرستو؛ رضایی، محمدرضا؛ سودایی زاده، حمید (1396). ارزیابی تاب‌آوری خدمات بوم‌سازگانی در محیط‌زیست شهری (مطالعه موردی شهر یزد). پژوهش‌های محیط‌زیست، 8(16)، 15-28. doi: 20.1001.1.20089597.1396.8.16.7.5