تحلیل و ارزیابی مدیریت مشارکتی عرصه‌های منابع طبیعی (جنگل و مرتع) در نواحی روستایی شهرستان دنا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای انسانی و برنامه‌ریزی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 گروه جغرافیای انسانی و برنامه‌ریزی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

امروزه به طور گسترده پذیرفته شده که روش‎های مشارکتی کارآمدترین روش‎های دستیابی به مدیریت پایدار منابع طبیعی است. هرچند مشارکت اجتماعات محلی در تصمیم‎گیری مدیریت منابع طبیعی به عنوان سازوکاری برای حفاظت از منابع طبیعی و بهبود معیشت روستاییان شناخته می‌شود، با این حال سطح مدیریت مشارکتی منابع طبیعی در بین اجتماعات محلی بسیار محدود است. بخشی قابل‎توجهی از عرصه‌های منابع طبیعی شهرستان دنا جزو مناطق حفاظت شده تعیین گردیده که مدیریت مطلوب این عرصه‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین هدف از این پژوهش تحلیل و ارزیابی مدیریت مشارکتی عرصه‌های منابع طبیعی در نواحی روستایی شهرستان دنا است. این پژوهش دارای ماهیت کاربردی و به لحاظ روش تحلیل، توصیفی – تحلیلی می‌باشد. جامعه آماری شامل تمام روستاهای شهرستان دنا بوده که تعداد 30 روستا به روش احتمالی طبقه‌بندی شده با توجه به معیارهایی مانند تعداد خانوار، موقعیت طبیعی روستا و توزیع فضایی مناسب در سطح شهرستان انتخاب شده‌اند. حجم نمونه نیز براساس فرمول کوکران تعداد 485 بهره‌بردار روستایی تعیین شد. داده‌های مورد نیاز به صورت کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری شده‌اند. در بخش میدانی از پرسش‎نامه استفاده گردید، روایی پرسش‎نامه با نظر 37 نفر کارشناس و پایایی آن نیز با بررسی ضریب آلفای کرونباخ هریک از ابعاد مدیریت مشارکتی تایید شد. داده‎ها با استفاده از آزمون t تک نمونه‎ای، تحلیل واریانس یک طرفه، آزمون دانکن و روش درون‌یابی کریجینگ مورد تحلیل قرار گرفته‎اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است به طور کلی سطح مشارکت مردم در مدیریت عرصه‌های منابع طبیعی در وضعیت نامناسب قرار دارد. همچنین توزیع فضایی مدیریت مشارکتی عرصه‌های منابع طبیعی نشان دهنده وضعیت مناسب‌تر محدوده‌های جنوبی شهرستان دنا نسبت به محدوده‌های شمالی آن است.

کلیدواژه‌ها


آرامشی نیا، پارسا؛ شبیری، سیدمحمد؛ لاریجانی، مریم (1396). تأثیر آموزش زیست‌محیطی بر میزان سطح آگاهی، نگرش و رفتار جوامع محلی در حفاظت از تنوع زیستی (موردمطالعه: ذخیره‌گاه زیست‌کره دنا). علوم و تکنولوژی محیط زیست، 23 (3)،116-103. doi: 10.30495/jest.2021.18848.2755
آرایش، باقر؛ حسینی، سیدفرج اله؛ میردامادی، سیدمهدی و ملک محمدی، ایرج (1389). مقایسه دیدگاه کارشناسان و بهره‌برداران درباره مشارکت مردم در فرایند حفظ، احیاء، توسعه و بهره‌برداری از جنگلها و مراتع استان ایلام. تحقیقات مرتع و بیابان ایران. 17 (3)، 377- 392. https://ijrdr.areeo.ac.ir/article_102932.html
آل محمد، سیده، یاوری، احمدرضا؛ ملک محمدی، بهرام؛ صالحی، اسماعیل و امیری، محمدجواد (1399). نقشه سازی مشارکتی پهنه استفاده مردمی دهستان دنا در مجاورت منطقه حفاظت شده دنا. جغرافیا و پایداری محیط (پژوهشنامه جغرافیایی، 10(34 )، 53-68. https://www.sid.ir/paper/358573/fa
اداره کل حفاظت محیط زیست استان کهگیلویه و بویراحمد (1397). پرونده منطقه حفاظت شده و ذخیرهگاه زیست کره دنا.
اسحاقی، سیدرضا؛ حجازی، سید یوسف؛ حسینی، سید محمود؛ ده حقی، سمیه (1399). واکاوی چالش‎ها و راهکارهای جلب مشارکت مردمی در طرحهای حفاظت از منابع طبیعی در مناطق روستایی. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 51 (1)، 53-64. doi: 10.22059/ijaedr.2020.33178.667425
افروغ، احمد؛ زارع مهرجردی، محمدرضا؛ امیرتیموری، سمیه؛ میرزایی خلیل‌آبادی، حمیدرضا؛ بنی‌اسدی، مصطفی (1397). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر مشارکت بهره‌برداران محلی در مدیریت، حفظ و احیاء جنگل‌های بلوط. تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 26 (3)، 393-405. doi: 10.22092/ijfpr.2018.117742
البرزی منش، میترا؛ ایمانی هرسینی، جلیل؛ دانه‎کار، افشین؛ رباطی، مریم؛ علم بیگی، امیر (1402). تدوین الگوریتم تصمیم گیری برای پهنه‎بندی زون هسته در اندوختگاه‎های زیستکرة کشور (مطالعة اندوختگاه دنا). نشریه محیط زیست طبیعی، 76 (ویژه نامه مناطق تحت حفاظت)، 175 – 195. doi: 10.22059/jne.2023.366505.2608
بندری، ابوالمحمد؛ خسروی پور، بهمن (1402). بررسی اثر فقر روستایی بر تخریب جنگلهای زاگرس. جغرافیا و روابط انسانی، 6(1)، 116-139. doi: 10.22034/gahr.2023.396123
تمسکی، احسان؛ بهرامی جاف، ساجد؛ تمسکی، عرفان (1403). واکاوی الگوی مفهومی حکمرانی محیطزیست در ایران، نشریة حکمرانی منابع طبیعی، 1(1)، 13-1. doi: 10.22059/jnrg.2024.372377
حاجی میررحیمی، سید داوود؛ نبئی، سید مهدی (1385). بررسی چالش‎ها، مسائل و راهکارهای توسعه منابع طبیعی در استان مرکزی. یافتههای نوین کشاورزی، 1 (2)، 162 – 176. https://www. id.ir/paper/183987/fa
حبیبی، بهرام؛ علیپور، حسن؛ کیا دلیری، هادی (1393). بررسی میزان مشارکت جنگل نشینان در مدیریت جنگل و چگونگی تقویت مشارکت (مطالعه موردی: منطقه بابلکنار شهرستان بابل). تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 22(1)، 109-120. doi: 10.22092/ijfpr.2013.9060
حقیقت، روح اله؛ و نوذری، هانیه (1400). مطالعه کیفیت آب رودخانه بشار در منطقه حفاظت شده دنا. اکوبیولوژی تالاب (تالاب)، 13(48)، 69-84. https://www.sid.ir/paper/1032531/fa
حیدری، قدرت الله؛ عقیلی، محمود؛ بارانی، حسین؛ قربانی، جمشید؛ محبوبی، محمد رضا (1389). تحلیل همبستگی بین وضعیت مرتع و میزان مشارکت بهره برداران در اجرای طرح‎های مرتع‎داری (مطالعه موردی مراتع بلده استان مازندران. نشریه مرتع، 4(1)، 138-149. https://www.magiran.com/paper/754271
حیدری، مازیار؛ لطفعلیان، مجید؛ تشکری، مرتضی؛ ولی پور، احمد (1395). فرصت‌ها و تهدیدها در بهره‌برداری از محصولات غیرچوبی در جنگل‌های شهرستان بانه. تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 24(1)، 102-89. doi: 10. 2092/ijfpr.2016.106691
خدری‌زاده، مهدی؛ ملک نیا، رحیم؛ عادلی،کامران؛ هناره، جلال (1396). بررسی موانع و زمینه‌های مشارکت جوامع محلی در مدیریت جنگل (مطالعه موردی: بخش نمه شیر شهرستان بانه). پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، 24 (3)، 35- 48. doi: 10. 2069/jwfst.2017.12024
خسروی، شیدا؛ ملک‌نیا، رحیم؛ خدری زاده، مهدی (1393). نقش اقتصادی جنگل در معیشت خانوارهای روستایی در زاگرس شمالی. توسعه پایدار جنگل، 1(3)، 251-268. https://fsdj.guilan.ac.ir/article_83.html
ذبیح‌اللهی، سروش (1399). بررسی دیدگاههای ذینفعان جنگل در راستای برنامه ریزی و سیاستگذاری مدیریت مشارکتی جنگل در جنگلهای زاگرس شمالی (مطالعه موردی: جنگلهای روستای آلمانه). رساله دکتری دانشکده کشاورزی در رشته علوم جنگل، دانشگاه ایلام. https://research.uok.ac.ir/~feskandari/ViewResearch.aspx?ResearcherID=110835
رحمانی‎راد خرفکلی، محمدرضا؛ حیدری، قدرت الله؛ قربانی، جمشید؛ رزاقی بورخانی، فاطمه (1402). تبیین مولفه‌های حکمرانی خوب بر مدیریت مراتع ایران (از دیدگاه کارشناسان منابع طبیعی). مجله مرتع، 17 (3)، 445-465. doi: 20.1001.1.20080891.1402.17.3.8.1
رحمانی‎راد خرفکلی، محمدرضا؛ حیدری، قدرت اله؛ قربانی، جمشی؛ رزاقی بورخانی، فاطمه (1403). تأثیر حکمرانی خوب بر اجرای پروژه‌های احیایی و مدیریتی مراتع از دیدگاه بهره‌برداران مطالعۀ موردی: مراتع ییلاقی استان گیلان. حکمرانی منابع طبیعی، 1 (1)، 15-37. doi: 10.22059/jnrg.2024.367183.1004
رضایی، جعفر؛ نجفی فر، علی؛ صیدزاده، حیدر؛ محمدپور، ماشاءالله (1398). شناسایی چالش‌ها و تدوین راهبردهای مدیریت مشارکتی جنگل‌های زاگرس با استفاده از تحلیل شبکه‌ای - سوات (ANP-SWOT): مطالعه موردی منطقه جنگلی بانکول، ایلام). فصلنامه روستا و توسعه، 22 (2)، 23-43. doi: 10.30490/rvt.2019.91758
زمانی، سید معین الدین؛ ذوالفقاری، رقیه؛ الوانی نژاد، سهراب (1397). ارزیابی وضعیت تنوع زیستی، شکل زیستی و کورولوژی در گروه‎های اکولوژیک منطقه رویشی دنا. فصلنامۀ علمی - پژوهشی پژوهش و توسعه جنگل، 4 (4)، 435-447. https://jfrd. rmia.ac.ir/article_120652.html
زندبصیری، مهدی؛ غضنفری، هدایت اله (1389). تدوین مهم‌ترین پیامدها و عوامل تأثیرگذار بر مدیریت مردم محلی جنگل‌های زاگرس (مطالعه موردی: حوضه آبخیز قلعه گل استان لرستان). مجله جنگل ایران، 2(2)، 127-138، 1(2)، 176-162. https://www.ijf-isaforestry.ir/article_4342.html
سازمان مدیریت و برنامه‎ریزی استان کهگیلویه و بویراحمد (1398). برنامه آمایش سرزمین استان کهگیلویه و بویراحمد. یاسوج: معاونت برنامهریزی استانداری کهگیلویه و بویراحمد. https://www. ing.com/search
سازمان مدیریت و برنامه‎ریزی استان کهگیلویه و بویراحمد (1399). سالنامه آماری استان کهگیلویه و بویراحمد، معاونت آمار و اطلاعات سازمان برنامه و بودجه استان کهگیلویه و بویراحمدhttps://www.bing.com/search
سطلانی، نبی اله؛ گرکانی؛ سید امیر حسین؛ امیری، سجاد؛ روشن، برهان (1403). تحلیل نیازسنجی مشارکتی بر اساس رویکرد حکمرانی مبتنی بر مدیریت اجتماع‌محور روستایی (مورد مطالعه: روستای چهارطاق شهرستان باخرز. حکمرانی منابع طبیعی، 1 (1)، 51-68. doi: 10.22059/jnrg.2024.362440.1001
سیرمی‎راد، مرضیه (1395). تحلیل سرمایه اجتماعی و ظرفیت‌سنجی جامعه محلی برای مدیریت مشارکتی جنگل (منطقه موردمطالعه : روستاهای اندیمشک در استان خوزستان. پایان‎نامه کارشناسی ارشد مهندسی منابع: مسائل اجتماعی اقتصادی جنگل، دانشگاه تهران.
صالح‌پور، زینب؛ جعفری کوخدان، عزیزاله؛ علیرضانژاد، علی (1392). بررسی تغییرات پوشش گیاهی در ارتباط با عوامل فیزیوگرافی رشته کوه دنا. نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی (پژوهش های اکوفیزیولوژی گیاهی ایران)، 8 (1)، 28-37. https://www.sid.ir/paper/185771/fa
عبداللهی، فرشاد؛ بانج شفیعی، عباس؛ بیگی حیدرلو، هادی؛ موسوی میرکلا، سید رستم (1402). تحلیل نگرش ذینفعان جنگل نسبت به مدیریت مشارکتی در جنگل‏های سردشت، زاگرس شمالی ایران. پژوهش و توسعه جنگل، 9 (4)، 437- 461. doi: 10.30466/jfrd.2023.54848.1686
فرامرزی، حسن؛ شعبانی، سعید؛ حسینی، سید محسن (1403). ارزیابی مدیریت مشارکتی در حفاظت از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره (مطالعۀ موردی: پارک ملی گلستان)، مجله جنگل ایران، 15 (4)، 445- 459. doi: 10.22034/ijf.2023.359939.1887
فلاح، اصغر؛ ایمانی راستابی، مجتبی؛ نظریانی، نسترن (1397). بررسی برخی شاخص‌های مؤثر بر مشارکت در مدیریت پایدار جنگل‌ها (پژوهش موردی: سامان عرفی کلگچی، چهارمحال و بختیاری). پژوهش و توسعه جنگل، 4 (3)، 273 – 288. https://jfrd.urmia.ac.ir/article_120619.html
قربان‌نیا خیبری، وجیهه؛ آرمین، محسن (1399). ارزیابی پتانسیل طبیعت‎گردی سیمای منظر منطقه حفاظت شده دنا با استفاده از روش کمی. تنوع محیط زیست طبیعی (منابع طبیعی ایران)، 73 (4)، 745-758. doi: 10.22059/jne.2021.307353. 2042
کریمی، کبری؛ کرمی‌ دهکردی، اسماعیل (1395). مشارکت بهره‌برداران روستایی در طرح‌های مرتع‌داری و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان ماهنشان، نشریه جغرافیا و توسعه، 14 (45)، 181-196. doi: 10.22111/gdij.2016.2928
محمدی گلرنگ؛ سی ‎لای، فود؛ صادقی، سیدحمیدرضا (1396). بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت بهره‎برداران در طرحهای مرتع و آبخیزداری مطالعه موردی: حوزه آبخیز کوش آباد خراسان رضوی. مجله پژوهش و برنامهریزی روستایی، 6(1)، 48-68 https://jrrp.um.ac.ir/article_29216_e71429a9d9e039d245b63fb6a1afcb5e.pdf
محمدی، یاسر؛ اعتماد، وحید؛ برآبادی، سیدابوالقاسم ؛ انصاری اردلی، علیرضا (1394). مدل‎سازی ساختاری تبیین رفتار مشارکتی روستاییان در حفظ جنگل (مطالعه موردی: ذخیره‌گاه جنگلی چهارطاق اردل). مجله جنگل ایران، 7(3)، 341-362. https://www.ijf-isaforestry.ir/article_12130.html
محمودی، شیدا؛ موسوی میرکلا، سید رستم؛ حسین‎زاده، امید و معتمدی، جواد (1397). تحلیل مؤلفه‎های آمیخته بازاریابی محصولات غیرچوبی مطالعه موردی: جنگلهای استان آذربایجان غربی)، نشریه پژوهشهای علوم و فناوری چوب و جنگل، 25 (2)، 81-96. https://www.sid.ir/paper/368872/fa
ملک حسینی، سیده فهیمه؛ دشتی، سولماز (1395)، ارزیابی مخاطرات زیست محیطی منطقه حفاظت شده دنا با استفاده از روش تصمیم گیری چندمعیاره (TOPSIS). علوم محیطی، 14(3)، 41-55. https://www.sid.ir/paper/117517/fa
مؤذنی نقندر، سعیدرضا، ملکیان، آرش (1403). حکمرانی یکپارچه حوزه آبخیز و نقش آن در سازگاری پایدار با تغییر اقلیم، نشریه حکمرانی منابع طبیعی، 1(1)، 99-83. doi: 10.22059/jnrg.2024.367892.1006