ارزیابی راهبرد خودکفایی و تأثیر آن بر حکمرانی سرزمینی و پایداری محیطی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه جغرافیا، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.22126/ges.2024.10844.2770

چکیده

سرزمین مهم‎ترین رکن ساختاری حکومت و کشور است و پایداری و صیانت از آن مهم‎ترین شرط لازم برای توسعه و بقا است. کشور ایران در دهه‎های اخیر از نظر منابع زیستی و محیطی دچار آسیب و خطرات جدی شده است که ریشه‎های آن را باید در راهبردهای کلان و رویکرد حکمرانی سرزمینی جمهوری اسلامی جستجو کرد. پیروزی انقلاب اسلامی موجب دگرگونی عمیق در اندیشه سیاسی و نظام حکمرانی سرزمینی در ایران شد. در این میان، گفتمان و سیاست خودکفایی به بخشی از اصول نظام حکمرانی ایران تبدیل شد. هدف این پژوهش، بررسی و ارزیابی سیاست و راهبرد خودکفایی و تأثیرگذاری آن بر کیفیت حکمرانی سرزمینی و وضعیت پایداری محیطی در ایران است. در دوره انقلاب اسلامی، حکمرانی سرزمینی بر اساس راهبرد خودکفایی و باهدف مقاوم‌سازی اقتصادی، کاهش آسیب‌پذیری و تأمین امنیت غذایی ایران سیاست‎گذاری و اجرا شده است. سؤال اصلی پژوهش این است که راهبرد خودکفایی چه تأثیری بر حکمرانی سرزمینی در ایران داشته است و پیامدهای محیط‎زیستی و سرزمینی آن چیست. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و بررسی اسنادی انجام شده و داده‎های موردنیاز تحقیق از اسناد و قوانین بالادستی ایران و به‌ویژه برنامه‎های پنج سال توسعه جمهوری اسلامی ایران اخذ شده است. نتایج پژوهش نشان می‎دهد که حکمرانی سرزمینی ایران متأثر از سیاست خودکفایی به‌عنوان راهبرد پایدار جمهوری اسلامی ایران بوده است. به‌گونه‌ای که سیاست خودکفایی، زمینه‎ساز فشار و تهدید مضاعف منابع زیستی و آبی ایران شده است و در صورت تداوم می‎تواند حیات اجتماعی و اقتصادی بسیاری از شهرها و روستاهای ایران را تهدید کند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

آل‎محمد، سیده؛ ملک‌محمدی، بهرام؛ یاوری، احمدرضا؛ یزدان‌پناه، مهسا (1395). تحلیلی بر تآب آوری منابع آب در فرایند حکمرانی سرزمینی فلات ایران، فصلنامه راهبرد، 25(4)، 145-176. .https://rahbord.csr.ir/article_124611_9bc0a4805b2ec 6f7e9369e691c041ab1.pdf
ابلاغ سیاست‎های کلی اقتصاد مقاومتی (1392). برگرفته از: https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=25370
احمدی‎پور، زهرا؛ احمدی، ابراهیم (1399). تحلیل عوامل موثر ناکامی حکمرانی آب در ایران. سیاست‎های راهبردی و کلان، 8(شماره ویژه)، 111-140. doi: 10. 0507/jmsp.2020.102558
اسلامی، روح‌الله؛ رحیمی، احمد (1398). سیاست‌گذاری و بحران آب در ایران. سیاست‌های راهبردی و کلان، 7(3)، 410-434. doi: 10.32598/JMSP.7.3.5
امیری، آرش؛ مدیر شانه چی، محسن؛ گلشنی، علیرضا (1399). تأثیر فرایند سیاست‌گذاری عمومی بر بحران آب در جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامه علوم سیاسی، 15(4)، 45-72. doi: 10.22034/IPSA.2020.417
باقری، رضا؛ شیاری، علی؛ احدی، پرویز؛ اسمعیل زاده، علیرضا (1400). حکمرانی و سیاست‎گذاری در قبال بحران منابع آب در جمهوری اسلامی ایران. پژوهش‎های روابط بین‎الملل، 11(1)، 249-270. doi: 10.22034/IRR.2021.134322
پیوسته، صادق؛ سرایی، حسن (1396). دولت خودکفایی، دولت رابطه. مطالعات جامعه‎شناختی، 24(2)، 347-376. doi: 10.22059/JSR.2018.65469
تفرشی، امیرعلی؛ شفقت، ابوطالب (1396). تحلیل گفتمان خودکفایی در بیانات امام خمینی (ره) با تأکید بر بعد نظامی و دفاعی خودکفایی. بهبود مدیریت، 11(2)، 51-83. https://www.behboodmodiriat.ir/article_54528_3047e79dec99f17 acff652140ced6da6.pdf.
خمینی، روح‌الله (1378). صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی (بیانات، پیامها، مصاحبه ها، احکام، اجازات شرعی و نامه ها)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
درایسدل، آلاسدیر؛ بلیک، جرالد (1374). جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا. ترجمه دره میرحیدر، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه.
سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 (1382). برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/132295
سیاست‎های کلی نظام در دوره سند چشم‌انداز (1382). برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/132299
طالبی صومعه‎سرایی، مهشید؛ زارعیان، محمدجواد؛ فرخ نیا، اشکان؛ روزبهانی، رضا (1400). سیر تحولات برنامه ریز و سیاستگذاری آب در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران. مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، 14(1)، 178-151. doi:10.22035/isih.2022.4556.4516
قالیباف، محمدباقر؛ حسینی، سید محمد (1393). تبیین مخاطرات ناشی از سیاستهای ناکارآمد خودکفایی بر منابع آبی در ایران. دانش مخاطرات، 1(2)، 149-167. doi: 10.22059/JHSCI.2014.53114
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1358). مصوب 1358.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1368). اصلاحات و تغییرات قانون اساسی مصوب 1368.
قانون برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1368). مجلس شورای اسلامی، برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/91755
قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1389). برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/790196
قانون برنامه پنج‌ساله چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1383). مجلس شورای اسلامی، برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/94202
قانون برنامه پنج‌ساله دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1373). مجلس شورای اسلامی، برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/92488
قانون برنامه پنج‌ساله سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1379). برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/93301
قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1396)، برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1014547
قانون برنامه عمرانی اول کشور (1327). برگرفته از: https://olgou.ir/downloads/asnad/ghableenghelab/ghanoonOmrani1. pdf.
قانون برنامه عمرانی پنجم کشور (1351). برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/96899
قانون برنامه عمرانی چهارم کشور (1346). برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/96182
قانون تعیین تکلیف چاه‎های آب فاقد پروانه بهره‌برداری (1389). برگرفته از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/782294
مرادحاصل، نیلوفر؛ مزینی، امیرحسین (1387). ارزیابی نقش دولت در چالشهای زیست‌محیطی ایران (رویکرد اقتصاد محیط‌زیست)، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 10(4)، 23-11. https://www.sid.ir/paper/447553/fa
وزارت نیرو (1398). گزارش عملکرد 25 ساله آب: سیمای امور آب.
وزارت نیرو، (1397). سالنامه آماری آب کشور. معاونت آب و آبفا.
ویسی، هادی (1399). بحران آب در فلات مرکزی و ضرورت های توجه به سرمایه دانش بومی قنات در ایران. جغرافیا ( فصلنامه علمی انجمن جغرافیایی ایران)، 18(67)، 104-116. https://mag.iga.ir/article_245474.html
ویسی، هادی (1396)، درآمدی بر دولت محلی، چاپ دوم، تهران: سمت.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار