پایش وضعیت بالفعل بیابان‌زایی با استفاده از مدل‌های امتیازی وی پی ام و واسپاس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه محیط زیست، دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان، تاکستان، ایران

10.22126/ges.2024.10526.2748

چکیده

باتوجه‌به گسترش پدیده بیابان‎زایی و ظهور اثرات گسترده و بلندمدت آن بر محیط‎زیست و فعالیت‎های انسانی، ارائه روش‎های مدیریتی مناسب، قادر است شدت و گسترش این پدیده را کاهش ‎دهد؛ لذا اقدامات اجرایی در این زمینه باید متکی به شناخت وضعیت فعلی بیابانی شدن اراضی و روند توسعه آتی آن باشد. ازاین‌رو، این پژوهش باهدف ارزیابی خطر بیابان‎زایی با استفاده از مدل‎های امتیازی وی پی ام و واسپاس و استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی به‌صورت موردی در دشت یزد - خضرآباد طی سال‎های 1400 تا 1401 به انجام رسید. در چارچوب این مدل‎ها در ابتدا بر مبنای مطالعات میدانی و کتابخانه‎ای شاخص‎های موثر شناسایی شد. سپس واحدهای کاری به روش ژئومورفولوژی تعیین و اهمیت شاخص‎ها در هر واحد به‌صورت زوجی و بر مبنای روش دلفی به دست آمد. در ادامه اهمیت شاخص‎ها نسبت به هم از روش آنتروپی شانون برآورد شد و ماتریس تصمیم شکل گرفت و بعد از موزون‎سازی، پهنه‌بندی پتانسیل شدت بیابان‌زایی با محاسبه ضریب مطلوبیت از روش امتیازی وی پی ام و واسپاس در محیط نرم‎افزار ArcGIS به انجام رسید. نتایج حاصله نشان داد که واحد اراضی کشاورزی کوهستانی (MAG) و کشاورزی دشتی (PAG)، واجد بیشترین پتانسیل بیابان‎زایی هستند که 86/7335 هکتار (35/9%) از کل منطقه مطالعاتی را دربرگرفته‌اند. بیشترین اراضی منطقه، تحت‌تأثیر بیابان‌زایی با شدت نسبتاً متوسط (III) قرار دارد. درعین‌حال، ارزش کمی پتانسیل بیابان‎زایی برای کل منطقه از مجموع شاخص‎ها در کلاس متوسط (IV) به دست آمد. مطالعه صورت‌گرفته نشان از کارایی و سهولت کاربرد تکنیک‎های دارای رویکرد امتیازی وی پی ام و واسپاس در ارزیابی شدت بیابان‎زایی دارد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

آذر، عادل (1380). بسط و توسعه روش آنتروپی‎شانون برای پردازش داده‎ها در تحلیل محتوی. فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، 37 و 38، 1- 18. https://ensani.ir/file/download/article/20120426185640-5200-168.pdf
آذر، عادل و فرجی، حجت (1395). علم مدیریت فازی. تهران: انتشارات مهربان.
آذر، عادل و رجب‎زاده، علی (1396). تصمیم‎گیری کاربردی رویکرد (MADM)، تهران: نشرنگاه دانش.
ابریشم، الهام السادات (1382). ارزیابی و نقشه‎سازی شرایط بیابانزایی در فخرآباد مهریز با استفاده از مدل‎های FAO-UNEP و MICD. پایان‎نامه کارشناسی ارشد بیابانزدایی، دانشگاه تهران.
احمدی، حسن (1390). ژنومرفولوژی کاربردی، فرسایش آبی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
احمدی، حسن (1391). ژنومرفولوژی کاربردی، بیابان- فرسایش بادی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
احمدی، حسن؛ زهتابیان، غلام‎رضا؛ جعفری، محمد؛ آذرنیوند، حسین؛ فیض نیا، سادات (1385). مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابانزائی، گروه احیاء مناطق خشک، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
اختصاصی، محمدرضا ؛ احمدی، حسن (1376). روش تجربی برآورد رسوب فرسایش بادی. مجله منابع طبیعی ایران. 51، 13-25. https://sid.ir/paper/425077/fa
اختصاصی، محمدرضا؛ مهاجری، سعید (1374). طبقه‎بندی نوع و شدت بیابانزایی در ایران (ICD). در مجموعه مقالات دومین همایش بررسی مسائل مناطق بیابانی، کرمان ، 35-52.
اصغرپور، محمدجواد (1396). تصمیم‎گیری چند معیاره. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اصغری‎زاده، عزت‎الله و محمدی بالانی، عبدالکریم (1400). تکنیک‎های تصمیم‎گیری چند شاخصه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

بخشنده مهر، لیلا (۱۳۸۷). ارزیابی کمی وضعیت فعلی بیابان زایی در شرق اصفهان و ارائه یک مدل منطقه ای با تکیه بر روش مدالوس. پایان نامه کارشناسی ارشد بیابانزدایی، دانشگاه صنعتی اصفهان.

پهلوانروی، احمد؛ مقدم نیا، علیرضا؛ هاشمی، زهره؛ جوادی، محمدرضا؛ میری، عباس (1391). ارزیابی شدت بیابان زایی با معیار فرسایش بادی با استفاده از مدل‎های FAO-UNEP و MICD در منطقه زهک سیستان، تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 19 (4)، 624-639. doi: http://dx.doi.org/10.22092/ijrdr.2013.3040
دهقانی بیدگلی، رضا؛ کوهبنانی، حمیدرضا؛ یزدانی، محمدرضا؛ دشتی امیرآباد، جمال (1397). ارزیابی خطر تخریب سرزمین و شدت بیابان‌زایی با استفاده از روش فازی (مطالعه موردی: منطقه میاندهی استان خراسان رضوی). تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 25(4)، 877-887.. doi: 10.22092/ijrdr.2019.118620
زهتابیان، غلامرضا؛ احمدی، حسن؛ اختصاصی، محمدرضا؛ جعفری، رضا (1381). تعیین شدت فرسایش بادی در منطقه کاشان با استفاده از مدل بیابان‎زایی. مجله منابع طبیعی ایران، 55 (2)، 145-157. https://ijnr.ut.ac.ir/article_17300.html
زهتاییان، غلامرضا، خسروی، حسن و مسعودی، ریحانه (1393). مدل‎های ارزیابی بیابانزایی (معیارها و شاخص‎ها). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سیلاخوری، اسماعیل؛ اونق، مجید؛ سلیمانی ساردو، مجتبی (1398). ارزیابی خطر و ریسک بیابان‌زایی با استفاده از روش TOPSIS-GIS (مطالعۀ موردی: منطقۀ باشتین سبزوار-خراسان رضوی). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک،10(35)، 44-59. https://jargs.hsu.ac.ir/article_161488.html
صادقی‎روش، محمدحسن (1393). پهنه‎بندی پتانسیل خطر بیابان‎زایی با استفاده از رویکرد MADM و مدل آنتروپی شانون، مطالعه موردی: منطقه خضرآباد یزد. پژوهش‎های خاک، 28(3)، 557-572. doi: 10.22092/IJSR.2014.100024
صادقی‎روش، محمدحسن (1395). پهنه‎بندی پتانسیل خطر بیابان‎زایی با کاربرد مدل تحلیل مولفه‎های اصلی، در منطقه خضرآباد یزد. فضای جغرافیایی، 16 (56)، 241-261. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-729-fa.pdf
صادقی‎روش، محمدحسن (1398). پهنه‌بندی پتانسیل خطر ‌بیابان‌‌زایی با استفاده از مدل مطلوبیت چند شاخصه. پژوهش‎های محیط زیست، 10 (20)، 177-194. https://www.iraneiap.ir/article_108559.html
صادقی‎روش، محمدحسن (الف-1401). کاربرد تکنیک مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM) در تحلیل موانع مقابله با بیابان‎زایی (با رویکرد آسیب شناسی در استان یزد). پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، 13 (25)، 119-132. doi: ‎ 10.52547/jwmr.13.25.119
صادقی‎روش، محمدحسن (ب-1401). تحلیل حساسیت راهبردهای مقابله با بیابان‎زایی در محیط فازی در زیر حوضه آبخیز یزد- خضرآباد (شهرستان صدوق). پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز. 13 (26). 203-214. doi: http://dx.doi.org/10. 52547/jwmr.13.26.203
صادقی‎روش، محمدحسن؛ احمدی، حسن (1393). پهنه‎بندی شدت بیابان‎زایی با استفاده از مدل تاکسنومی توسعه یافته، مطالعه موردی منطقه ابوزید آباد کاشان. فضای جغرافیایی، 14 (47)، 83-99. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir /article-1-1274-fa.html
صادقی‎روش، محمدحسن؛ خسروی، حسن (1401). ارزیابی خطر بیابان‌زایی با استفاده از منطق تاپسیس فازی در محیط GIS. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 24 (3)، 221-229. 10.30495/jest.2022.64138.5554 : doi
صادقی‎روش، محمدحسن؛ زهتابیان، غلام‎رضا؛ طهمورث، محمد (1391). ارزیابی آسیب‎پذیری زیست محیطی نسبت به خطر بیابان‎زایی مطالعه موردی منطقه خضرآباد یزد. پژوهش‎های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی)، 96 (1)، 75 -87. magiran.com/p1075685
قره‎چلو، سعید؛ اختصاصی، محمدرضا؛ زارعیان جهرمی، مجتبی؛ صمدی، محمد باقر (1389). ارزیابی وضعیت فعلی بیابانزایی با استفاده از مدلI. C. D (مطالعه موردی: منطقه خضرآباد- همت‌آباد یزد). تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 17(3)، 402-420. https://ijrdr.areeo.ac.ir/article_102934_6cfa67e0e102171340470f1e0beff691.pdf
کوه‎بنانی، حمیدرضا؛ دشتی امیرآباد، جمال؛ نیکو، شیما؛ علی، تایا (1396). پهنه‎بندی شدت بیابان‎زایی با استفاده از رویکرد منطق فازی (مطالعه موردی: دیهوک طبس). پژوهش‎های فرسایش محیطی، 7 (1)، 49-35. https://magazine. hormozgan.ac.ir/article-1-322-fa.pdf
مقدم، محمد‎رضا (1391). مرتع و مرتعداری، تهران: دانشگاه تهران.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار