ارزیابی جهش شهری و تاثیر آن بر پوشش گیاهی و پایایی زیست‌محیطی (مطالعه موردی: شهر زاهدان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 گروه سنجش‌ازدور، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

3 گروه سنجش‌ازدور و GIS، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

10.22126/ges.2024.10009.2717

چکیده

توسعه فیزیکی بدون برنامه باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیری همچون تغییر کاربری اراضی، ازبین‌رفتن پوشش گیاهی، افزایش دمای سطح زمین، گران‌شدن اراضی مسکونی و گرایش به حاشیه‌نشینی بدون برنامه می‌شود. در این مقاله به‌منظور بررسی تغییرات شهری طی یک دوره مطالعاتی 25 سا له از سال  1374 تا سال 1399  به‌منظور جلوگیری از آسیب‌ها ذکر شده در اثر توسعه فیزیکی بدون برنامه، سه تصویر Landsat برای تجزیه و تحلیل از وب‌سایت سازمان زمین‌شناسی آمریکا تهیه شد. پیش‌پردازش و پردازش‌ها برای شناسایی تغییرات بر روی تصاویر جهت برآورد توسعه فیزیکی در نرم‌افزار ArcMap و ENVI انجام‌شده، دمای سطح زمین استخراج شد، مناطق حاشیه‌نشین مشخص گردید. نقشه تغییرات به دست آمد و درنهایت نتایج به دست آمده اعتبار‌سنجی گردید. نتایج نشان داد در سال 1399 و 1394 میزان دمای سطح زمین در مناطق شمالی و شمال شرقی نسبت به جهات دیگر شهر بیشتر است. در سال 1374 دمای سطح زمین در مناطق شمال شرق کمتر از دمای مناطق جنوبی بوده است. در طی سال 1374-1399، حدود ۱۸۵۰ هکتار به مساحت مناطق شهری افزوده شده است. اصلی‌ترین دلیل توسعه فیزیکی شهر زاهدان در جهت شرق و شمال شرق، گسترش حاشیه‌نشینی در اراضی کشاورزی است. همچنین، از دلایل گسترش شهر زاهدان در جهت جنوب و جنوب غرب، وجود شهرک‌های صنعتی و مراکز اداری مانند دانشگاه است. از این رو به دلیل افزایش اراضی ساخته‌شده (مناطق حاشیه‎نشین) از اراضی کشاورزی در حاشیه شمال و شمال شرقی شهر زاهدان کاسته و دمای آن افزایش پیدا کرده است. برای جلوگیری از توسعه فیزیکی لجام‌گسیخته و جلوگیری از خطرات احتمالی آن در آینده، لازم است تغییرات شهری به طور مداوم پایش گردد تا مدیران شهری بتوانند برنامه‌ریزی دقیقی برای توسعه فیزیکی داشته باشند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیم‌زاده، عیسی؛ بریمانی، فرامرز؛ صیری، یوسف (1383). حاشیه‌نشینی: ناهنجاری‌های شهری و راهکارهای تعدیل آن موردشناسی: کریم‌آباد زاهدان. مجله جغرافیا و توسعه، 3 (2). 121-146. doi:10.22111/GDIJ.2004.3833
اسماعیلی، سمیرا (1401). کاربرد سنجش‌ازدور حرارتی GIS در ارزیابی توزیع مکانی دمای سطح زمین در محیط‌های شهری (شهر تبریز). نشریه کاربرد سنجش‌ازدور و gis در علوم محیطی، 2 (3)، 1-23. https://rsgi.tabrizu.ac.ir/article_ 15374.html
انصاری لاری، احمد؛ نجفی، اسماعیل؛ نوربخش، سیده فاطمه (1390). قابلیت‌ها و محدودیت‌های ژئومورفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر ایلام. آمایش محیط، 4 (15)، 1-16. https://sid.ir/paper/130564/fa
جمشید زهی شه بخش، امید؛ قنبری، سیروس (1399). خزش شهری و تحولات کالبدی_فضایی سکونتگاه‌های پیراشهر زاهدان. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 2 (1)، 85-104. doi:20. 001.1.26764164.1399.2.1.6.3
حاتمی‎نژاد، حسین؛ منوچهری میاندوآب، ایوب؛ فرجی ملائی، امین (1390) تحلیل کیفیت زندگی روستاهای ادغام‌شده در شهر. مجلهی جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. 9 (1)، 219-243. doi:10.22067.geography.V9i16.11036
رنجبر، ابوالفضل؛ ولی، عباسعلی؛ مکرم، مرضیه؛ تاری پناه، فریده (1398). بررسی روند تغییرات زمانی-مکانی پوشش گیاهی و واکنش آن به عوامل محیطی در شمال استان فارس، ایران. نشریه سنجش‌ازدور و GIS ایران، 11 (4)، 61-82. doi:10.52547/gisj.11.4.61
روستا، زهرا؛ منوری، سیدمسعود؛ درویشی، مهدی؛ فلاحتی، فاطمه؛ مروتی، مریم (1392). ارزیابی روند توسعه فیزیکی شهر شیراز و تأثیر شرایط فیزیوگرافیک بر روی روند تغییرات کاربری اراضی. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 24 (1)، 183-200. doi:20.1001.1.20085362.1392.24.1.14.9
زائری امیرانی، آزاده؛ سفیانیان، علیرضا (1392). آشکارسازی تغییرات سطوح نفوذناپذیر در مناطق شهری مطالعه موردی: شهر اصفهان. همایش ملی ژئوماتیک. https://sid.ir/paper/894431/fa
زنگی‌آبادی، علی؛ نسترن، مهین؛ کمالی باغراهی، اسماعیل (1394). تحلیل روند و نحوه توسعه فیزیکی_کالبدی شهر کرمان از پیدایش تاکنون. جغرافیای اجتماعی شهری، 2 (4)، 23-42. doi:10.22103/JUAS.2017.1818
سلیمانی، کریم؛ روحانی قادیکلایی، فاطمه؛ شعبانی، مرتضی؛ روحانی قادیکلایی، محسن (1399). بکار گیری الگوریتم تک‎کاناله در تحلیل جزیره حرارتی منطقه شهری. نشریه سنجش‌ازدور و GIS ایران، 12 (3)، 87-102. doi:10. 2547/gisj.12.3.87
سوخته‎زاری، سارا (1398). بررسی و پیش‌بینی تغییرات کاربری مکانی و زمانی در شهر جدید هشتگرد با ترکیب سنجش‌ازدور و مدل خودکار مارکوف. مجله کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش‌ازدور در برنامه‌ریزی، 10 (4)، 7-26. https://sanad.iau.ir/journal/gisrs/Article/671532?jid=671532
صداقتی، عاطفه؛ مداحی، علی؛ طالب‎خواه، حمید (1401). مدل‌سازی و پیش‌بینی روند گسترش و توسعه فیزیکی شهر بجنورد. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 54 (4)، 1563-1585. doi:10/22059/ JHGR. 021.329110.1008364
طاهرخانی، بهنوش؛ یزدانفر، عباس (1399). بررسی و مطالعه حاشیه‎نشینی و پدیده اسکان غیررسمی. نشاء علم، 11 (1)، 92-101. doi.20.1001.1.2008935.1399.11.1.9.8
علوی‎پناه، کاظم (1392). اصول سنجش‌ازدور نوین و تفسیر تصاویر ماهواره‌ای و عکس‌های هوایی. تهران. موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
عیسی‎زاده، وحید؛ آسیابی، شکوفه؛ عیسی زاده، اسماعیل (1399). بررسی پایش دمای سطح زمین با استفاده از تصاویر لندست 8 و الگوریتم‌های تک‎کاناله و پنجره مجزا (منطقه مورد مطالعه: شهرستان دزفول). مجله جغرافیا و روابط انسانی، 3 (3)، 8-25.  doi.10.22034/GAHR.2020.259461.1480
عیسی‎زاده، وحید؛ قنبری، ابوالفضل؛ ولیزاده کامران، خلیل (1400). ارزیابی شاخص‌های طیفی و استخراج عوارض ساخته‌شده و ساخته نشده شهری و مقایسه آن با دمای سطح زمین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست 7 و 8 مطالعه موردی: شهر تهران. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 11 (4)، 23-39. doi:10. 0488/GPS.2021.243118.3283
فاطمی، سید باقر، رضایی، یوسف (1396). مبانی سنجش‌ازدور. تهران. آزاده (راهیان ارشد).
فیضی‎زاده، بختیار؛ دیده‎بان، خلیل؛ غلام‎نیا، خلیل (1395). برآورد دمای سطح زمین با استفاده از تصاویر ماهواره لندست 8 و الگوریتم پنجره مجزا مطالعه موردی: حوضه آبریز مهاباد. فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، 25 (98)، 171-181. doi.org/10.22131/sepehr.2016.22145
مقصودی، مهران؛ گنجائیان، حمید؛ حسینی، جواد (1397). ارزیابی کارایی روش‌های طبقه‌بندی نظارت‌شده و نظارت‌نشده در پایش ریگزارها (مطالعه موردی: ریگ جازموریان). نشریه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 8 (32)، 92-81. https://jargs.hsu.ac.ir/article_161472.html
منصورمقدم، محمد؛ روستا، ایمان؛ زمانی، محمدصادق؛ مختاری، محمدحسین؛ کریمی فیروزجانی، محمد؛ علوی‎پناه، سید کاظم (1400). مطالعه و پیش‌بینی تغییرات دمای سطح زمین شهر یزد: بررسی اثر مجاورت و تغییرات پوشش اراضی. سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 12 (4)، 1-27. https://sanad.iau.ir/journal/girs/Article/682083?jid= 682083
منصورمقدم، محمد؛ روستا، ایمان؛ زمانی، محمدصادق؛ مختاری، محمدحسین؛ فیروزجایی، محمد؛ علوی‎پناه، سید کاظم (1402). بررسی و مدل‌سازی تأثیر و ترکیب و آرایش چشم‌انداز شهر یزد بر دمای سطح زمین با استفاده از یادگیری ماشین و داده‌های لندست-8 و سنتینل-2. نشریه سنجش‌ازدور و GIS ایران، 15 (3)، 1-26. doi:10.48308/gisj. 2023.102195
نادری، حسینعلی (1380). حماسه بازسازی (نگرشی بر چگونگی بهسازی و ساماندهی حاشیه شهر زاهدان). زاهدان. انتشارات شهرداری زاهدان.
ناصحی، سعیده؛ نوحه‌گر، احمد؛ فرهادی، رضا (1402). سنجش فضای زمانی الگوهای رشد شهری به‌منظور ارائه راهبردهای برنامه‌ریزی پایدار اراضی (نمونه موردی: شهر بندرعباس). نشریه جغرافیا و پایداری محیطی، 13 (4)، 69-83.doi:10.22126/GES.2023.9381.2675
ناصحی، سعیده؛ یاوری، احمدرضا؛ صالحی، اسماعیل (1401). بررسی ارتباط بین تغییرات شهری با دمای سطح زمین به‌منظور مدیریت جزیره حرارتی شهری (مطالعه موردی: شهر تهران). نشریه جغرافیا و پایداری محیط، 12 (3)، 107-103. doi:10.22126/GES.2022.7625.2517
نجفی، احمد؛ عزیزی قلاتی، سارا؛ مختاری، محمدحسین (1396). کاربرد ماشین بردار پشتیبان در طبقه‎بندی کاربرد اراضی حوزه چشمه کیله-چالکرود. پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، 8 (15)، 92-101. doi:10.29252/jwmr.8.15.92
نیک‎پور، نورالله؛ نگارش، حسین؛ فتوحی، صمد؛ حسینی، زین‌العابدین؛ بهرامی، شهرام (1397). پایش روند تغییرات شاخص پوشش گیاهی (NDVI)، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تخریب سرزمین (در استان ایلام). نشریه تحلیل مخاطرات محیطی، 5 (4)، 21-48. doi:10.29.252/jsaeh.5.4.2
ولی‌زاده کامران، خلیل؛ غلام‎نیا، خلیل؛ عینالی، گلزار؛ مساوی، محمد (1396). برآورد دمای سطح زمین و استخراج جزایر حرارتی با استفاده از الگوریتم پنجره مجزا و تحلیل رگرسیون چندمتغیره (مطالعه موردی: شهر زنجان). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 8 (30)، 35-50. doi:20.1001.1.22285229.1396.8.30
هادیانی، زهره؛ سرگلزایی، صدیقه؛ قاسمی، سجاد؛ کاشفی‎دوست، دیمن؛ پودینه، سجاد (1400). بررسی نقش مشارکت اجتماعی در زیست‎پذیری شهرها (نمونه موردی: شهر زاهدان). فصلنامه آینده‌پژوهی شهری، 1 (1)، 54-71. doi:10.30495/uf.2021. 1933363.1007
هاشمی، زهره؛ سودای‎زاده، حمید؛ مختاری، محمدحسین (1400). بررسی رابطه دمای سطح زمین با پوشش گیاهی و رطوبت سطحی در کاربری‌های اراضی منطقه زهک دشت سیستان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست. نشریه سنجش‌ازدور و GIS ایران، 14 (1)، 21-42. doi:10.52547/gisj.2021.215345.0