تحلیل همدید موقعیت‌یابی فراز مؤثر بر آلودگی هوا در پنج کلان‌شهر برگزیدۀ ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

امروزه آلودگی هوا زندگی را برای ساکنان کلان‌شهرها سخت کرده است. آلودگی هوا از جمله مهم‌ترین آلودگی‌های زیان‌بار برای محیط و به‌ویژه انسان است. در این پژوهش بر پایه داده‌های روزانه، هم‌زمانی و فراگیری آلودگی‌های هوا در پنج کلان‌شهر برگزیده در نیمه شمالی ایران شامل تهران، مشهد، تبریز، اصفهان و رشت بررسی شد تا الگوهای همدید مربوط به فرازهای جوی مؤثر بر آنها طراحی و تحلیل شود. با این هدف، روزهای آغاز، اوج و پایان آلودگی‌های چندروزه و هم‌زمان (موج آلودگی) شناسایی شد و برای هر یک از آنها، موقعیت فراز جوی مؤثر، موقعیت‌یابی شد. نخستین نتایج نشان داد طی بازه آماری 1396 تا 1400، تعداد 107 موج آلودگی هوا با ویژگی هم‎زمانی رخ داده است. از این تعداد، 14 موج فراگیر بوده‌اند. الگو‎های همدید نشان داد وقتی منحنی هم‌ارتفاع 5825 ژئوپتانسیل‌ متر به همراه دیگر منحنی‎‎ها در شمال غرب قاره افریقا فراز جوی جنب ‌حاره‌ای تشکیل دادند آلودگی فراگیر هوا در غربی‌ترین کلان‎شهر ایران یعنی تبریز آغاز می شود. با رسیدن این فراز روی ایران، آلودگی هوا، چهار کلان‎شهر از پنج کلان‎شهر برگزیده ایران را فرا‌ می‌گیرد و سپس با رسیدن فراز روی کشور پاکستان، شرایط هوا رو به وضعیت پاک و موج آلودگی رو به پایان می‌رود. در مجموع، جابجایی شرق‌سوی محور فراز طی سه روز آغاز، اوج و پایانِ آلودگی هوا به ترتیب روی سه سرزمین شامل عراق، ایران و پاکستان، تایید کننده نهایی و رفتار همبستۀ الگوی فراز جوی با فراگیری آلودگی‌های هوا برای ساکنان پنج شهر تبریز، رشت، تهران، اصفهان و مشهد است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


براتی، غلامرضا؛ موسوی، سیدشفیع (1384). جابجایی مکانی موج‌های زمستانی گرما در ایران. جغرافیا و توسعه، 1 (5)، 41-52. https://sid. r/paper/431615/fa
بهاروندی، نسیبه؛ مجرد، فیروز؛ معصوم‌پور، جعفر (1399). شناسایی امواج گرمایی و تحلیل تغییرات زمانی -مکانی آنها در ایران. تحقیقات کاربردی جغرافیایی، 59، 58-39. doi: 10.2925/jgs.20.59.39
پناهی، علی (1391). بررسی ارتباط بین آلاینده‌های شاخص کیفیت هوا و پارامترهای هواشناسی در اینورژن‌های شدید شهر تبریز. فضای جغرافیایی، 31، 63-76. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-2187-fa.html
پناهی، علی (1395). بررسی الگوهای همدیدی بر اساس دوره‌های بحرانی آلودگی هوا در وارونگی دمایی شدید شهر تبریز. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 48 (4)، 76-63. doi: 10.22059/JPHGR.2016.60831
پیشداد، الهام؛ علیجانی، بهلول؛ علی‌اکبری بیدختی، عباسعلی؛ اکبری، مهری (1399). تحلیل وضعیت بلندمدت آلاینده‌های اصلی و تعیین دوره‌های آلودگی هوا در کلان‌شهر تهران. فیزیک زمین و فضا، 357، 355-376. doi:10.22059/JESPHYS. 2020.292565.1007177
حسین‎آبادی، نسرین؛ طاووسی، تقی؛ مفیدی، عباس؛ خسروی، محمود (1398). بررسی‌ روند ‌وارونگی‌های‌ دمایی‌کلانشهرهای‌ ایران - تهران‌، مشهد، و‌ تبریز. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 51 (4): 693-713. doi: 10.22059/JPHGR.2019. 277884.1007353
حسین‌زاده، سیدرضا؛ دوستان، رضا؛ حقیقت ضیابری، سیده مرضیه؛ حقیقت ضیابری، سیده مریم (1392). بررسی الگوهای همدید مؤثر بر آلودگی هوا در کلان‌شهر مشهد. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 21، 101-81. doi: 10.22067/ geography.v11i21.36332
دمی‌زاده، محمود؛ مهدوی، رسول؛ نوروزی، علی اکبر؛ حلی‌ساز، ارشک؛ غلامی، حمید (1400). آشکارسازی و واکاوی گرد و غبار در استان هرمزگان. مهندسی و مدیریت آبخیز، 13 (1)، 124-111. doi: 10.22092/ijwmse. 2020.128059.1730
زینالی، بتول؛ شکرزاده فرد، الهام؛ پیروزی، الناز (1397). بررسی و پهنه‌بندی آلودگی هوا با استفاده از مدلVIKOR  - مطالعه موردی: شهر تبریز. مخاطرات محیطی، 68، 67-66. doi: 10.22111/JNEH.2017.3316
سقایی، مهدی؛ جوانبخت قهفرجی، زهره (1392). تحلیلی بر آمار گردشگران و زائران داخلی ورودی به کلان‌شهر مشهد با استفاده از مدل‌های سری زمانی. علوم جغرافیایی، 28، 94-71. https://sid.ir/paper/102159/fa
شمس‌الدینی، علی؛ احمدی، وانکو (1399). تخمین مکانی–زمانی آلاینده‌های منواکسیدکربن و دی‎اکسید نیتروژن شهر تهران مبتنی بر داده‌های حاصل از سنجش‌ازدور و داده‌های کمکی. جغرافیا و پایداری محیط، 36، 124-107. doi: JR_GERAZ-10-3_007
شیخی، ولی‌الله؛ ملکوتی، حسین؛ قادر، سرمد (1399). شبیه‌سازی عددی اثرات ثانوی اقدامات طراحی شده کنترلی جزیره حرارتی شهری در تابستان برکیفیت هوا درکلان‌شهر تهران. جغرافیا و پایداری محیط، 34، 92-69. https://civilica.com/doc/ 1165458
صداقت کردار، عبدالله؛ وکیلی، غلامعلی (1372). بررسی اثر کوهستان روی کیفیت هوای تهران بزرگ. تحقیقات جغرافیایی، 73، 118-106. https://ensani.ir/fa/article/82359/
عساکره، حسین؛ احدی، لیلا (1399). بررسی رابطه تیپ‌های هوایی تبریز و آلودگی هوا. پژوهشهای جغرافیای طبیعی، 52 (3)، 394-375. doi: 10.22059/jphgr.2020.272960.1007326
علیجانی، بهلول (1381 الف). شناسایی تیپ‌های هوایی باران‌آور تهران بر اساس چرخندگی. تحقیقات جغرافیایی، 64 (4)، 132-114. https://www.sid.ir/paper/419655/fa
علیجانی، بهلول (1381 ب). اقلیم‌شناسی سینوپتیک. تهران: نشر سمت.
قصابی، زهرا؛ فتاحی، ابراهیم؛ (1400). طبقه‌بندی الگوهای گردش جو روزانه در خاورمیانه و ایران. پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، 45، 142-127. https://www.magiran.com/paper/2288217
قربانی، ساره؛ صالحی، اسماعیل؛ فریادی، شهرزاد؛ جعفری، حمیدرضا (1398). ارزیابی عدالت محیط زیست در شهر تهران مبتنی بر توزیع فضایی آلودگی هوا و صدا. جغرافیا و پایداری محیط، 32، 31-19. doi: 10.22126/GES.2019.3819.1982
قربانی، مجید؛ محمودی، ابوالفضل؛ شوکت فدایی، محسن؛ خالدی، محمد (1399). بررسی ارتباط بین آلاینده‌های هوا و پارامترهای هواشناسی در بخش کشاورزی استان مازندران با استفاده از رگرسیون لجستیک. جغرافیا و پایداری محیط، 37 (10)، 37-17. doi: 10.22126/GES.2021.5677.2285
لشکری، حسن؛ هدایت، پریسا (1385). تحلیل الگوی سینوپتیک اینورژن‌هـای شـدید شـهر تهـران. پـژوهش‌هـای جغرافیـایی، 56، 65-82. https://www.sid.ir/paper/955275/fa
نامداری، سودابه؛ حاجی بیگلو، علی؛ اباذری، غلامرضا (1400). تحلیل تغییرات کانون‌های گردوغبار داخلی ایران در بیست سال اخیر. جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، 78 (25)، 361-345. doi: 10.22034/gp.2021.42751.2739
نوحه‌گر، احمد؛ ارشادی، سیروس؛ احمدی‌دوست، بهروز؛ بهرامی، فهیمه؛ سلیمانی، زهرا (1391). تجزیه‌وتحلیل آماری وقوع طوفان‌های گردوغبار - مطالعه موردی حوضه آبخیز جاماش استان هرمزگان. مجموعه مقالات همایش ملی جریان و آلودگی هوا، تهران، 24 و 25 آبان، دانشگاه تهران. https://civilica.com/doc/183388