تحلیل همدید موقعیت‌یابی فراز مؤثر بر آلودگی هوا در پنج کلان‌شهر برگزیدۀ ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

10.22126/ges.2024.10013.2719

چکیده

امروزه آلودگی هوا زندگی را برای ساکنان کلان‌شهرها سخت کرده است. آلودگی هوا از جمله مهم‌ترین آلودگی‌های زیان‌بار برای محیط و به‌ویژه انسان است. در این پژوهش بر پایه داده‌های روزانه، هم‌زمانی و فراگیری آلودگی‌های هوا در پنج کلان‌شهر برگزیده در نیمه شمالی ایران شامل تهران، مشهد، تبریز، اصفهان و رشت بررسی شد تا الگوهای همدید مربوط به فرازهای جوی مؤثر بر آنها طراحی و تحلیل شود. با این هدف، روزهای آغاز، اوج و پایان آلودگی‌های چندروزه و هم‌زمان (موج آلودگی) شناسایی شد و برای هر یک از آنها، موقعیت فراز جوی مؤثر، موقعیت‌یابی شد. نخستین نتایج نشان داد طی بازه آماری 1396 تا 1400، تعداد 107 موج آلودگی هوا با ویژگی هم‎زمانی رخ داده است. از این تعداد، 14 موج فراگیر بوده‌اند. الگو‎های همدید نشان داد وقتی منحنی هم‌ارتفاع 5825 ژئوپتانسیل‌ متر به همراه دیگر منحنی‎‎ها در شمال غرب قاره افریقا فراز جوی جنب ‌حاره‌ای تشکیل دادند آلودگی فراگیر هوا در غربی‌ترین کلان‎شهر ایران یعنی تبریز آغاز می شود. با رسیدن این فراز روی ایران، آلودگی هوا، چهار کلان‎شهر از پنج کلان‎شهر برگزیده ایران را فرا‌ می‌گیرد و سپس با رسیدن فراز روی کشور پاکستان، شرایط هوا رو به وضعیت پاک و موج آلودگی رو به پایان می‌رود. در مجموع، جابجایی شرق‌سوی محور فراز طی سه روز آغاز، اوج و پایانِ آلودگی هوا به ترتیب روی سه سرزمین شامل عراق، ایران و پاکستان، تایید کننده نهایی و رفتار همبستۀ الگوی فراز جوی با فراگیری آلودگی‌های هوا برای ساکنان پنج شهر تبریز، رشت، تهران، اصفهان و مشهد است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


براتی، غلامرضا؛ موسوی، سیدشفیع (1384). جابجایی مکانی موج‌های زمستانی گرما در ایران. جغرافیا و توسعه، 1 (5)، 41-52. https://sid. r/paper/431615/fa
بهاروندی، نسیبه؛ مجرد، فیروز؛ معصوم‌پور، جعفر (1399). شناسایی امواج گرمایی و تحلیل تغییرات زمانی -مکانی آنها در ایران. تحقیقات کاربردی جغرافیایی، 59، 58-39. doi: 10.2925/jgs.20.59.39
پناهی، علی (1391). بررسی ارتباط بین آلاینده‌های شاخص کیفیت هوا و پارامترهای هواشناسی در اینورژن‌های شدید شهر تبریز. فضای جغرافیایی، 31، 63-76. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-2187-fa.html
پناهی، علی (1395). بررسی الگوهای همدیدی بر اساس دوره‌های بحرانی آلودگی هوا در وارونگی دمایی شدید شهر تبریز. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 48 (4)، 76-63. doi: 10.22059/JPHGR.2016.60831
پیشداد، الهام؛ علیجانی، بهلول؛ علی‌اکبری بیدختی، عباسعلی؛ اکبری، مهری (1399). تحلیل وضعیت بلندمدت آلاینده‌های اصلی و تعیین دوره‌های آلودگی هوا در کلان‌شهر تهران. فیزیک زمین و فضا، 357، 355-376. doi:10.22059/JESPHYS. 2020.292565.1007177
حسین‎آبادی، نسرین؛ طاووسی، تقی؛ مفیدی، عباس؛ خسروی، محمود (1398). بررسی‌ روند ‌وارونگی‌های‌ دمایی‌کلانشهرهای‌ ایران - تهران‌، مشهد، و‌ تبریز. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 51 (4): 693-713. doi: 10.22059/JPHGR.2019. 277884.1007353
حسین‌زاده، سیدرضا؛ دوستان، رضا؛ حقیقت ضیابری، سیده مرضیه؛ حقیقت ضیابری، سیده مریم (1392). بررسی الگوهای همدید مؤثر بر آلودگی هوا در کلان‌شهر مشهد. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 21، 101-81. doi: 10.22067/ geography.v11i21.36332
دمی‌زاده، محمود؛ مهدوی، رسول؛ نوروزی، علی اکبر؛ حلی‌ساز، ارشک؛ غلامی، حمید (1400). آشکارسازی و واکاوی گرد و غبار در استان هرمزگان. مهندسی و مدیریت آبخیز، 13 (1)، 124-111. doi: 10.22092/ijwmse. 2020.128059.1730
زینالی، بتول؛ شکرزاده فرد، الهام؛ پیروزی، الناز (1397). بررسی و پهنه‌بندی آلودگی هوا با استفاده از مدلVIKOR  - مطالعه موردی: شهر تبریز. مخاطرات محیطی، 68، 67-66. doi: 10.22111/JNEH.2017.3316
سقایی، مهدی؛ جوانبخت قهفرجی، زهره (1392). تحلیلی بر آمار گردشگران و زائران داخلی ورودی به کلان‌شهر مشهد با استفاده از مدل‌های سری زمانی. علوم جغرافیایی، 28، 94-71. https://sid.ir/paper/102159/fa
شمس‌الدینی، علی؛ احمدی، وانکو (1399). تخمین مکانی–زمانی آلاینده‌های منواکسیدکربن و دی‎اکسید نیتروژن شهر تهران مبتنی بر داده‌های حاصل از سنجش‌ازدور و داده‌های کمکی. جغرافیا و پایداری محیط، 36، 124-107. doi: JR_GERAZ-10-3_007
شیخی، ولی‌الله؛ ملکوتی، حسین؛ قادر، سرمد (1399). شبیه‌سازی عددی اثرات ثانوی اقدامات طراحی شده کنترلی جزیره حرارتی شهری در تابستان برکیفیت هوا درکلان‌شهر تهران. جغرافیا و پایداری محیط، 34، 92-69. https://civilica.com/doc/ 1165458
صداقت کردار، عبدالله؛ وکیلی، غلامعلی (1372). بررسی اثر کوهستان روی کیفیت هوای تهران بزرگ. تحقیقات جغرافیایی، 73، 118-106. https://ensani.ir/fa/article/82359/
عساکره، حسین؛ احدی، لیلا (1399). بررسی رابطه تیپ‌های هوایی تبریز و آلودگی هوا. پژوهشهای جغرافیای طبیعی، 52 (3)، 394-375. doi: 10.22059/jphgr.2020.272960.1007326
علیجانی، بهلول (1381 الف). شناسایی تیپ‌های هوایی باران‌آور تهران بر اساس چرخندگی. تحقیقات جغرافیایی، 64 (4)، 132-114. https://www.sid.ir/paper/419655/fa
علیجانی، بهلول (1381 ب). اقلیم‌شناسی سینوپتیک. تهران: نشر سمت.
قصابی، زهرا؛ فتاحی، ابراهیم؛ (1400). طبقه‌بندی الگوهای گردش جو روزانه در خاورمیانه و ایران. پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، 45، 142-127. https://www.magiran.com/paper/2288217
قربانی، ساره؛ صالحی، اسماعیل؛ فریادی، شهرزاد؛ جعفری، حمیدرضا (1398). ارزیابی عدالت محیط زیست در شهر تهران مبتنی بر توزیع فضایی آلودگی هوا و صدا. جغرافیا و پایداری محیط، 32، 31-19. doi: 10.22126/GES.2019.3819.1982
قربانی، مجید؛ محمودی، ابوالفضل؛ شوکت فدایی، محسن؛ خالدی، محمد (1399). بررسی ارتباط بین آلاینده‌های هوا و پارامترهای هواشناسی در بخش کشاورزی استان مازندران با استفاده از رگرسیون لجستیک. جغرافیا و پایداری محیط، 37 (10)، 37-17. doi: 10.22126/GES.2021.5677.2285
لشکری، حسن؛ هدایت، پریسا (1385). تحلیل الگوی سینوپتیک اینورژن‌هـای شـدید شـهر تهـران. پـژوهش‌هـای جغرافیـایی، 56، 65-82. https://www.sid.ir/paper/955275/fa
نامداری، سودابه؛ حاجی بیگلو، علی؛ اباذری، غلامرضا (1400). تحلیل تغییرات کانون‌های گردوغبار داخلی ایران در بیست سال اخیر. جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، 78 (25)، 361-345. doi: 10.22034/gp.2021.42751.2739
نوحه‌گر، احمد؛ ارشادی، سیروس؛ احمدی‌دوست، بهروز؛ بهرامی، فهیمه؛ سلیمانی، زهرا (1391). تجزیه‌وتحلیل آماری وقوع طوفان‌های گردوغبار - مطالعه موردی حوضه آبخیز جاماش استان هرمزگان. مجموعه مقالات همایش ملی جریان و آلودگی هوا، تهران، 24 و 25 آبان، دانشگاه تهران. https://civilica.com/doc/183388