توان‌های اقلیمی ایران برای کشت آفتاب‌گردان دیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه رازی

2 کارشناس ارشد دانشگاه رازی

چکیده

دانه­های روغنی، اهمّیّت بسیاری در تأمین نیازهای غذایی و به طور کلّی اقتصاد ملّی دارند و به همین دلیل نیز مورد توجّه متخصّصان قرار می­­­­­­گیرند. مطالعات زیادی در مورد ویژگی­های گیاه آفتاب­گردان از جنبه­های گیاه­شناسی و ویژگی­های اقتصادی آن به عمل آمده است. بررسی نیازهای محیطی و بویژه نیازهای اقلیمی آفتاب‌گردان می­­­­­­­­­­­­­­­­­­تواند در بهینه‌سازی مصرف آب و مدیریّت بهتر منابع آب نقش مهمّی داشته باشد. در همین باره، جهت شناسایی توان­های اقلیمی ایران برای کشت این محصول مهم، داده‌های ۱۱۴ ایستگاه سینوپتیک در یک دورة 20 ساله از سال 2008 تا 1989م. جمع­آوری و پردازش گردید. مقادیر مطلق و میانگین دماهای روزانه، بارش، سرعت باد در ارتفاع ۲ متری از سطح زمین، ساعات آفتابی و درصد رطوبت نسبی از طریق سازمان هواشناسی کشور تهیه و مورد استفاده قرار گرفت. نواحی مستعدّ کشت با استفاده از نقشه‌های سطوح ارتفاعی، شیب، درصد آب تأمین شده از بارش، رطوبت نسبی و آستانه‌های دمایی مؤثّر بر کشت آفتاب‌گردان، در محیط GIS شناسایی گردید. از مدل AHP جهت وزن­دهی و تلفیق نقشه‌ها استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که از کلّ مساحت کشور فقط 7/14 درصد دارای شرایط بسیار مناسب تا متوسّط برای کشت این گیاه است. از این میان، 6/1 درصد مساحت کشور دارای شرایط بسیار مناسب، 6/3 درصد دارای شرایط مناسب و حدود 5/9 درصد نیز دارای شرایط متوسّط جهت کشت آفتاب­گردان دیم است. سواحل دریای خزر بهترین شرایط را با 59 درصد تأمین آب مورد نیاز گیاه از طریق بارش و دمای مناسب در کلّ دورة رویش داراست. در خارج از این ناحیه، تنها در سواحل خلیج فارس می‌توان مناطق مناسبی را یافت. علی‌رغم انتظار، محدودۀ شهرستان میناب با 54 درصد تأمین آب حاصل از بارش و شرایط دمایی مناسب در کلّ دورۀ رویشی، بهترین موقعیت اقلیمی در خارج از محدودة خزری را به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها


خواجه­پور، محمدرضا، ۱۳۸۵، گیاهان صنعتی، چاپ دوم، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی اصفهان، اصفهان.
رمضانی، بهمن و لادن کاظمی­راد، 1380، شناخت نواحی مستعد کشت گیاه صنعتی آفتاب‌گردان در جلگة شرق گیلان، مجلّة فضای جغرافیایی، 19، 142-127.
سیفی، سید محمدرضا؛ بابک پیکرستان و مرضیه کلهر، 1390، زراعت و پرورش دانه‌های روغنی، آموزش و ترویج کشاورزی، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران.
فرهنگ­آسا، کیوان؛ عطا ا... سیادت و غلامرضا قدرتی، 1389، بررسی اثر تاریخ­های مختلف کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد دانة ارقام زودرس سویا در شرایط دزفول، فیزیولوژی گیاهان زراعی، 2 (1)، 127-111.
ولایتی، سعدالله، ۱۳۸۳، جغرافیای آب‌ها، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، مشهد.
Allen R.G., Smith M., Pereiera L.S.,Raes D. and Wright J.L., 1998, Revised FAO Procedures for Calculating Evapotranspiration – Irrigation and Drainage, 56-70
Bagli S, Terres J.M.,Annoni A.,Dallemand J.F., 2003, Agro – Pedo – Climatological Zoning of Italy, Institute for Environment and Sustainability, 218-235.
Chapman S. C., and Delavega A.J., 2002, Spatial and Seasonal Effects Confounding Interpretation of Sunflower Yields in Argentina, Journal Elsevier, 73, 107-120.
FAO (2009) statistics division. http://faostat.fao.org/site/567/default.aspx#ancor
FAO, 1996, Agro-ecological Zoning (guide lines), food and Agriculture organization of the United Nations publication, 3-5.
Patricio A.J.H. and Mercau J.L., 2009, Benchmarking Sunflower Water Productivity in Semiarid Environments, 110, 251-262.
Yawson D.O., Bonsu M. Armah F.A. and Afrifa E.K.A, 2011, Water Requirement of Sunflower (Helianthus Annus) in a Tropical Humid-coastal Savanna Zone, Journal of Agricultural and Biological Science, 6, 1-8.