نقش ویژگی‌های زمین‌شناسی و زمین‌ریخت‌شناسی در آلودگی رودخانة سیروان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه رازی

چکیده

عوامل زمین‌شناسی و زمین‌ریخت‌شناسی می­توانند در آلودگی یک رود تأثیر داشته باشند. برای بررسی نقش این عوامل در تولید آلودگی، بخش غربی حوضة رودخانة سیروان به عنوان نمونه انتخاب شد. در این بخش شش ایستگاه اندازه‌گیری تعیین گردید که در هر فصل، 2 تا 3 بار از نمونه‌های گرفته شده 9 شاخص آلودگی به دست آمد. تطبیق نتایج این آزمایش‌ها با عوامل آلاینده و عوامل مختلف زمین‌شناسی و زمین‌ریخت‌شناسی بالادست آن نشان داد که گذشته از آلوده شدن این رود توسّط فاضلاب‌های انسانی، عواملی مانند جنس زمین‌شناسی، مراحل خاصّ تحوّل در بعضی بخش‌های حوضه و تغییر کاربری‌های زمین شرایط ویژه‌ای را رقم می­زنند که باعث می­شود، برحسب نوع و میزان بارش در هر فصل، نوع و مقدار ویژه‌ای از رسوب حمل شود که مقدار کدورت و مواد محلول جامد را در بخش‌های مختلف حوضه به گونة متفاوت نمایش دهد. این شاخص‌ها نیز در هدایت الکتریکی، شوری و مقدار اکسیژن محلول اثر می­گذارند. برداشت غیر مجاز شن و ماسه از بستر رود و فرسایش پادگانه‌ها در بعضی بخش‌ها عاملی است که به طور موضعی تولید رسوب را به دنبال دارد؛ ولی جنس زمین‌شناسی و هوازدگی آن‌ها، ناپایداری بعضی دامنه‌ها و همچنین رسوبات ژلیفلوکسیونی که در پلیوستسن دره‌های فرعی سیروان را پر نموده‌اند، از عوامل مهمّی­اند که در مقدار و نوع رسوب تحویلی به رودها ایفای نقش می­کنند.

کلیدواژه‌ها


بشارتی نائره، 1380، تهدید سلامت تالاب انزلی توسّط مخاطرات زیست‌محیطی ناشی از آلاینده‌ها، ویژه‌نامة کنگرة سراسری طب و دریا، 4، 76.
پری زنگنه عبدالحسین؛ یوسف قدیمی و یوسف­علی عابدینی، 1384، آلودگی آب و منابع اصلی آلودگی‌های ابهر رود در استان زنجان، مجموعه مقالات ششمین همایش کشوری بهداشت محیط، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مازندران، 9-1.
دلفانی بابک؛ محمد رضا پورامین؛ کمال شهسواری و سعید محرابی­پور، 1386، سیمای استان کرمانشاه و شهرستان‌های تابعه، معاونت امور اقتصادی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کرمانشاه.
خسرو تهرانی خسرو، 1376، چینه‌شناسی ایران (رشتة زمین‌شناسی)، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.
چراغی مهرداد و نعمت­اله خراسانی، 1385، بررسی منابع آلایندة رودخانة گدارخوش، منابع طبیعی ایران، 59، 668-659.
سعیدی محسن؛ عبدالرضا کرباسی؛ غلامرضا نبی بیدهندی و ناصر مهردادی، 1385، اثر فعالیت‌های انسانی بر تجمع فلزّات سنگین در آب رودخانۀ تجن در استان مازندران، محیط‌شناسی، 40، 50-41.
عوض­پور مؤید؛ میترا غلامی؛ حامد محمدی و زهره جوادی، 1385، بررسی منابع آلایندة حوزة آبریز سد مخزنی ایلام، مجلة علمی - پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایلام 13(3)، 55-44.
کرباسی عبدالرضا و فرزاد کلانتری، 1386، بررسی منابع آلایندة رودخانة هراز و ارائة راهکارهای مدیریتی جهت کنترل آن، فصلنامة علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 34، 70-61.
منزوی محمد تقی، 1375، تصفیة فاضلاب (فاضلاب شهری)، جلد دوم، چاپ ششم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
Axtmann، E.V., Luoma, S.N., 1991, Large-scale Distribution of Metal Contamination in Fine-grained Sediments of the Clark Fork River, Montana, USA. Applied Geochemistry, 6, 75-88.
Bradly, S.B., 1984, Flood Effects of the Transport of Heavy Metals, International Journal of Environmental Studies, 22, 225-230.
Gallart, F., Benito, G., Martín-Vide, J.P., Benito, A., Prió, J.M., Regües, D., 1999, Fluvial Geomorphology and Hydrology in the Dispersal and Fate of Pyrite Mud Particles Released by the Aznalcóllar Mine Tailings Spill, The Science of the Total Environment, 142, 13–26.
Gilbert, G. K., 1917, Hydraulic-mining Debris in the Sierra Nevada, USGS Professional, 105.
Goudie, A.S., 2006, Global Warming and Fluvial Geomorphology, In: James, L.A, Marcus, W.A. (Eds.), The Human Role in Changing Fluvial Systems، 79. Elsevier، 384–394.
Graf، W.L.، 1990, Fluvial Dynamics of Thorium-230 in the Church Rock Event, Puerco River, New Mexico, Annals of the Association of America Geographers, 80, 327–342.
James, L.A., 1991, Incision and Morphologic Evolution of an Alluvial Channel Recovering from Hydraulic Mining Sediment, Geological Society of America Bulletin, 103, 723–736.
Lewin, J., Davies, B. E., Wolfenden, P.J., 1977, Interactions Between Channel Change and Historic Mining Sediments, In: Gregory, K.J. (Ed.), River Channel Changes. Wiley, Chichester, 353-367.
Lewin, J., Macklin, M.G., 1987, Metal Mining and Floodplain Sedimentation in Britain, In: Gardiner, V. (Ed.), International Geomorphology 1986 Part 1. Wiley, Chichester, 1009–1027.
Lewin, J., Wolfenden. P.J., 1978, The Assessment of Sediment Sources.: Afield Experiment, Earth Surface Processes, 3, 171-178.
Macklin, M.G., Lewin, J., 1989, Sediment Transfer and Transformation of an Alluvial Valley Floor: the River South Tyne, Northumbria, Uk, Earth Surface Processes and Landforms, 14, 233–246.
Marcus, W.A., 1987, Copper Dispersion in Ephemeral Stream Sediments, Earth Surface Processes and Landforms, 12, 217–228.
Reimann, Cl., Finne, T. E., Nordgulen Ø., Saether O. L., Arnoldussen A, Banks D., 2009, The Influence of Geology and Land-use on Inorganic Stream Water Quality in the Oslo Region, Norway, Applied Geochemistry, 24, 1862–1874.
Taylor, M.P.T., Kesterton, R.G.H., 2002, Heavy Metal Contamination of an Arid River Environment: Gruben River, Namibia, Geomorphology 42 (3–4), 311–327.
Walling, D.E., Owens, P.N., Carter, J., Leeks, G.J.L., Lewis, A.A., Meharg, A.A., Wright, J., 2003, Storage of Sediment-associated Nutrients and Contaminants in River Channel and Floodplain systems, Applied Geochemistry, 18 (2), 195–220.
Young-Seuk Park Y. S.,  Kwon Y. S,  Hwang S. J.,  Park S., 2014, Characterizing Effects of Landscape and Morphometric Factors on Water Quality of Reservoirs Using a Self-organizing Map Environmental Modelling & Software, 55, 214–221.