سنجش توسعه‌یافتگی‌ کشاورزی استان‌های ایران با استفاده از تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه رازی

چکیده

تحقیق حاضر بر پایة 35 شاخص توسعة کشاورزی در زمینه‌های زیرساختی، نهادی، نیروی انسانی، مکانیزاسیون و بهره‌وری تولید، با استفاده از روش ترکیبی تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی به ارزیابی سطح توسعة کشاورزی استان‌های کشور پرداخته است. نتایج نشان داد که میزان توسعه‌یافتگی کشاورزی مناطق کشور به رغم تأثیرپذیری از شرایط و بسترهای طبیعی تا حدّ زیادی از عوامل انسانی و مدیریتی تأثیر پذیرفته است؛ به همین دلیل برخی استان‌های با ظرفیّت‌های مناسب طبیعی در زمینة کشاورزی، در سطح کمتر توسعه‌یافته یا توسعه‌نیافته قرار گرفته‌اند. با توجّه به اینکه مجموع حدّاقل فواصل آذربایجان شرقی برابر 51/4 بود و بالاتر از آستانۀ بالای فاصلة همگنی 331/4 d(+) = قرار گرفت، این استان، ناهمگن، امّا از نظر وضعیّت توسعة کشاورزی در بهترین شرایط شناخته شد. همچنین در گروه استان‌های همگن، مازندران، اصفهان، چهارمحال و بختیاری و تهران از نظر توسعه‌یافتگی کشاورزی (7001/0DL<) رتبه‌های اوّل تا چهارم را کسب کرده‌اند. علاوه بر این استان‌های قزوین، خراسان جنوبی، خوزستان و سیستان و بلوچستان از بُعد سطح توسعة کشاورزی (9302/0DL>) به ترتیب در رتبه‌های بیست و ششم تا بیست و نهم قرار گرفتند. از این رو برای کاهش نابرابری‌های توسعة کشاورزی مناطق و استان‌های کشور، برنامه‌ریزی ناحیه‌ای و محلّی، تخصیص متوازن منابع، توجّه به مطالعات استعدادسنجی، تخصّص‌گرایی تولید و جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌تواند راهگشا باشد.

کلیدواژه‌ها


آنامرادنژاد، رحیم‌بردی، 1387، جایگاه توسعه‌یافتگی استان‌های کشور در شاخص‌های عمدة بخش کشاورزی، روستا و توسعه، 11 (3)، 194-173.
برقی، حمید؛ یوسف قنبری و احمد حجاریان، 1390، تحلیل درجة توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان اصفهان در شاخص‌های عمدة بخش کشاورزی، مجلّة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 2 (4)، 128-113.
 بیدآباد، بیژن، 1362، آنالیز تاکسونومی و کاربرد آن در طبقه‌بندی شهرستان‌ها و ایجاد شاخص‌های توسعه جهت برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سازمان برنامه و بودجه استان مرکزی.
حاجیان، محمدهادی؛ صادق خلیلیان و احمد سام‌دلیری، 1386، بررسی تأثیر سیاست‌های پولی و مالی بر متغیرهای عمدة بخش کشاورزی ایران، فصلنامة پژوهش‌های اقتصادی (پژوهش‌های رشد و توسعة پایدار)، 7 (4)، 47- 27.
حسین‌زاده دلیر، کریم، 1380، برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، چاپ اوّل، انتشارات سمت، تهران.
سعادت‌مهر، مسعود، 1384، تحلیلی مقایسه‌ای از سطح نسبی توسعة کشاورزی شهرستان‌های‌ استان لرستان، فصلنامة‌ بررسی‌های اقتصادی، 2 (4)، 104-74.
شابیرچیما. جی‌ و دنیس‌ اِی‌. راندینلی، 1373، اجرای‌ طرح‌های‌ تمرکززدایی‌ در آسیا، امکانات‌ محلّی‌ برای‌ توسعة روستایی، ترجمة‌ عبّاس‌ حکیمی‌، سیّد جواد میر، محمّدسعید ذکایی‌، چاپ اوّل، انتشارات‌ مرکز تحقیقات‌ و بررسی‌ مسائل‌ روستایی، تهران.
فطرس، محمّدحسن و محمود بهشتی‌فر، 1388، مقایسة درجة توسعه‌یافتگی بخش کشاورزی استان‌های کشور در دو مقطع 1372 و 1382، اقتصاد کشاورزی و توسعه، 17 (65)، 39-17.
قره‌باغیان، مرتضی، 1370، اقتصاد رشد و توسعه، جلد دوم، چاپ اوّل، نشر نی، تهران.
کهنسال، محمّدرضا و هادی رفیعی دارانی، 1388، سنجش درجة توسعه‏یافتگی کشاورزی شهرستان‌های استان خراسان رضوی، اقتصاد کشاورزی، 3 (4)، 66-45.
کلانتری، خلیل، 1380، برنامه‌ریزی و توسعة منطقه‌ای- تئوری­ها و تکنیک­ها، چاپ اوّل، انتشارات خوشبین، تهران.
کلانتری، خلیل، 1382، پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی و اقتصادی، چاپ اوّل، نشر شریف، تهران.
مولایی، محمد، 1387، بررسی و مقایسة درجة توسعه‌یافتگی بخش کشاورزی استان‌های ایران طی سال‌های 1373 و 1383، اقتصاد کشاورزی و توسعه، 16 (63)، 88-71.
هیلهورست‌، ژوزف، 1370، برنامه‌ریزی‌ منطقه‌ای‌ - برداشت‌ سیستمی‌، ترجمة‌ سید غلامرضا شیرازیان‌، مرضیة‌ صدیقی‌، سید ابوالقاسم‌ حسینیون‌، چاپ اوّل، انتشارات‌ سازمان‌ برنامه‌ و بودجه‌، تهران.
Bhatia, V.K. & S.C. Rai, 2004, Evaluation of Socio-economic Development in Small Areas, New Delhi University, New Delhi.
Borts, G. H. & J. L. Stein, 1962, Regional Growth and Maturity in the United States. A Study of Regional Structural Change,Swiss Journal of Economics and Statistics, 98 (3), 290-321.
Dabrowska, A. & J. Lukomska, 2011, Sub regional Growth Poles In The competition for development factors, journal of Miscellanea Geographica, Vol. 15, Pp. 133-151 available on: http://www.wgsr.uw.edu.pl/pub/uploads/Mis15/D%C4%85browska.pdf (july 2013)
Jamshidi, M. T & K. Kalantari, 2010, Determining Levels of Agricultural Development in Zanjan Province Iran, Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 4 (9), 4365-4373.