ارزیابی شرایط هیدرومورفولوژی طالقان رود جهت برنامه‎ریزی محیطی با استفاده از روش‎های MQI و RQI

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

رودخانه‎ها در طول زمان با تغییرات مورفولوژیکی و اکولوژیکی زیادی مواجه‎اند و این در برنامه‎ریزی‎های محیطی و عمرانی حائز اهمیت است. طالقان‎رود در استان البرز ازجمله رودخانه‎هایی است که طی سال‎های اخیر به دلایلی مانند سدسازی، تغییرات کاربری اراضی در اثر توسعه کشاورزی، ساخت‎وسازها، گردشگری و برداشت شن و ماسه، تغییرات زیادی داشته است؛ بنابراین پژوهش حاضر به بررسی تغییرات طبیعی و انسانی مؤثر در وضعیت هیدرومورفولوژیکی طالقان‎رود و اقدامات مدیریتی مقتضی می‎پردازد. داده‎های مورداستفاده در تحقیق شامل اطلاعات کتابخانه‎ای، اطلاعات به‎دست‎آمده از تصاویر گوگل ارث و بازدیدهای میدانی و همچنین مدل رقومی ارتفاعی 5/12 متر است. ابزارهای تحقیق شامل نرم‎افزارهای ArcGIS و گوگل ارث و همچنین مدل‎های RQI و MQI بوده است. این تحقیق در دو مرحله کلی انجام‎شده است. در مرحله اول با استفاده از روش RQI شرایط محیطی در بازه‎های موردمطالعه ارزیابی شد. در مرحله دوم نیز با استفاده از مدل MQI، وضعیت دینامیک رودخانه بررسی گردید. نتایج به‎دست‎آمده از روش RQI نشان می‎دهد که بازه‎های 1 تا 6 که در بالادست سد قرار دارند، دارای وضعیت فقیر بوده و ازنظر مدیریتی نیازمند بازسازی سیستم‎های پوشش‎گیاهی است و بازه‎های 7 و 8 نیز در محدوده سد طالقان و پایین‎دست، دارای وضعیتی متوسط هستند که لازم است تا اقدامات حفاظتی در مورد آن‎ها اجرا شود. همچنین نتایج حاصل از ارزیابی وضعیت مورفولوژیکی رودخانه بیانگر آن است که مناطق بالادست؛ یعنی بازه‎های 1 تا 5 به علت ضعیف شدن فرایندهای فرسایشی ناشی از تغییرات سطح اساس، دارای وضعیت پویایی مورفولوژیکی خیلی ضعیف و بازه 6 که در محدوده ورودی سد قرار دارد ازنظر شاخص MQI دارای وضعیت دینامیک ضعیف است. بازه‎های 7 و 8 به دلیل تغییرات کمتر، دارای بالاترین ضریب هستند و ازنظر دینامیک ژئومورفولوژی، پویایی بیش‎تری نسبت به سایر بازه‎ها دارند.

کلیدواژه‌ها


اسماعیلی، رضا؛ ولی‎خانی، ساره (۱۳۹۳). ارزیابی و تحلیل شرایط هیدرو مورفولوژیکی رودخانه لاویج با استفاده از شاخص کیفیت مورفولوژیکی. مجله پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، ۲ (4)، ۵۳-37.
امانی، خبات (1394). هیدرودینامیک رودخانه قشلاق باهدف تعیین حریم توسعه کاربریها در محدوده شهر سنندج. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
ایگدری، سهیل؛ زمانی فرادنبه، مظاهر؛ پورباقر، هادی (1393). بررسی شاخص مطلوبیت زیستگاه سس ماهی کورا در رودخانه طالقان (حوضه رودخانه سفیدرود: استان البرز). پژوهشهای ماهیشناسی کاربردی، 2 (2)، 41-53.
جداری عیوضی، جمشید؛ مقیمی، ابراهیم؛ یمانی، مجتبی؛ محمدی، حسین و عیسایی، احمدرضا (۱۳۸۹). تأثیر عوامل اکوژئومورفولوژیک بر کیفیت شیمیایی آب مطالعه موردی: رودخانه کر و دریاچه سد درودزن. مجله جغرافیا و برنامهریزی محیطی، ۲۱ (27)، 17-32.
جوکار سرهنگی، عیسی؛ تلنک، ابراهیم؛ لرستانی، قاسم (1396). بررسی تغییرات مورفومتری رودخانه با تأکید بر پیچان‎رودها (مطالعه موردی: رودخانه چهل‎چای - نرمال). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7 (26)، 17-30.
دارابی شاهماری، سحر؛ قنواتی، عزت اله؛ مارتین، توماس؛ احمدآبادی، علی (1398). تحلیل زیستگاه‎های حاشیه‎ای رودخانه طالقان بر اساس واحدهای ژئومورفیک رودخانه‎ای. پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، 9 (2)، 60-80.
رزاقی رضائیه؛ آیلر؛ احمدی، حجت؛ حقدوست، نورعلی؛ حصاری، بهزاد (1397). ارزیابی جریان زیست‎محیطی رودخانه با روش‎های اکو - هیدرولوژیکی (مطالعه موردی: رودخانه مهابادچای). نشریه پژوهشهای حفاظت آبوخاک، 25 (6)، 65-47.
رضایی مقدم، محمدحسین؛ نیکو، محمدرضا؛ ملکی، حسام (1396). بررسی تحولات مورفولوژیکی الگوی رودخانه آزادرود با استفاده از شاخص‎های هندسی. مجله جغرافیا و برنامهریزی محیطی، 28 (4)، 1-16.
شاکری‎نسب، علی (1400). تحلیل پویایی مورفولوژیکی رودخانه بابلرود، استان مازندران. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
شریفی کیا، محمد؛ شایان، سیاوش؛ افتخاری، سید مروت؛ کرم، امیر (1396). تحلیل تغییرات مورفولوژیکی رودخانه ناشی از احداث سد طالقان بر پایه تفاضل سنجی زمانی داده‎های سنجش از دوری. برنامهریزی و آمایش فضا، 21 (2)، 243-262.
صمدی، امیر؛ عزیزیان، قطار (1396). بررسی تغییرات مورفولوژیکی رودخانه کرج و اثرات زیستمحیطی ناشی از طرحهای توسعه منابع آب. مهندسی رودخانه و برداشت شن و ماسه. طرح پژوهشی، شرکت سهامی آب منطقه‎ای البرز.
نصرتی، کاظم؛ رستمی، میلاد؛ آذرپارکیوی، محمود (1399). برآورد خطر فرسایش کناره‎ای رودخانه طالقان با استفاده از مدل BEHI. مجله مخاطرات محیط طبیعی، 9 (26)، 129-144.
یعقوب‎نژاد، نازیلا؛ اسفندیاری دارآباد، فریبا؛ اصغری سراسکانرود، صیاد؛ کرم، امیر (1398). ارزیابی وضعیت مورفولوژیکی رودخانه طالقان در بازه زمانی 2006 تا 2016. پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، 9 (1)، 67-85.