مدل‌سازی عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی شهری کلان‎شهر اهواز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

2 گروه جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

امروزه تغییر کاربری اراضی به چالش بسیار مهم در بسیاری از کشورها تبدیل شده است که همگام با رشد شتابان شهری و تحت‌تأثیر روند شهرنشینی و نیاز شهروندان به کاربری‎های متنوع، تغییر کرده است و روند این تغییرات فرایندی است که منجر به ایجاد درک صحیح از نحـوه تعامـل انسـان و محـیط طبیعی شده است و این مسئله در مناطق حساس شهری از اهمیت بیشتری برخوردار است. در همین راستا هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی شهری کلان‎شهر اهواز است. ﺗﺤﻘیﻖ ﺣﺎﺿﺮ از ﻧﻮع کﺎرﺑﺮدی و روش ﺑﺮرﺳی در آن، توصیفی تحلیلی اﺳﺖ. حجم نمونه بر اساس نرم‎افزار سمپل پاور، 200 نفر برآورد گردیده است. ﺟﻬﺖ تجزیه‌وتحلیل ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ‎ها از نرم‎افزارهای مختلف آماری همچون، SPSS 27 و Amos 24 و با روش‌های آماری مدل‌سازی معادلات ساختاری و آزمون T تک‎نمونه‎ای صورت‌گرفته است. نتایج این پژوهش باتوجه‌به مدل مفهومی آزمون نشان می‎دهد که رابطه قوی و معنی‎داری بین چهار عامل سیاسی - حقوقی، کالبدی، اجتماعی - جمعیتی و اقتصادی با تغییر کاربری اراضی مشاهده. شده است (05/0> p) و شاخص‌های برازش مدل نیز نشان از برازندگی و تناسب داده‎ها با مدل مفهومی و در نتیجه تأیید مدل است. همچنین آزمون تی تک‎نمونه‎ای به‎منظور بررسی میانگین‎ها نشان داد که بالاترین میانگین و در نتیجه بیشترین تأثیر بر تغییر کاربری اراضی به ترتیب مربوط به عامل اقتصادی، عامل کالبدی، عامل اجتماعی - جمعیتی و عامل سیاسی - حقوقی بوده است. بر اساس نتایج می‎توان گفت تأثیر عامل‎های اقتصادی و کالبدی را زیاد دانست و عامل‎های اجتماعی - جمعیتی و سیاسی - حقوقی تأثیر متوسطی بر تغییر کاربری اراضی شهری دارند.

کلیدواژه‌ها


آذری، مرتضی؛ فنی، زهره؛ کوزه‌گر کالجی، لطفعلی؛ توکلی‎نیا، جمیله؛ حیدری تاشه کبود، اکبر (1400). بررسی نقش پیشران‌های کلیدی در تغییرات کاربری زمین و تحولات فضایی شهر با رویکرد آینده‌پژوهی (موردمطالعه: منطقه دوازده شهر تهران). برنامه‌ریزی و آمایش فضا. ۲۵ (۲)، 122-142.
ابراهیم‌زاده، عیسی؛ قاسمی قاسموند، عزت الله (1396). تحلیل و ارزیابی وضعیت کاربری اراضی شهری با تأکید بر پایداری کاربری مسکونی (موردمطالعه: شهر سامان). فصلنامه برنامهریزی منطقهای، 7(26)،. 146-131.
احدنژادروشتی، محسن؛ عظیم‎زاده ایرانی، اشرف؛ نجفی، سعید (1398). تحلیلی بر روند تغییرات کاربری اراضی و فرصت‎ها و موانع پیشرفت و رشد شهری (مطالعه موردی: شهر زابل). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 8(30)،.76-59.
اکبری، محمود؛ رضایی، محمدرضا (1397). ارزیابی تغییرات کاربری اراضی در منطقة سه کلانشهر اصفهان، نشریه پژوهش و برنامهریزی شهری، 9(34)، 93-104.
امانپور، سعید؛ حسن‎پور، سحر (1396). بررسی وضعیت توزیع فضایی کاربری اراضی شهری سمنان، نشریه مطالعات نواحی شهری. 4(1)، 1-22.
امینی، الهام؛ حبیب، فرح؛ مجتهدزاده، غلامحسین (1389). برنامه‎ریزی کاربری زمین و چگونگی تأثیر آن در کاهش آسیب‌پذیری شهر در برابر زلزله، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 12(3)، 161-174.
برهانی، کاظم (1397). ارائه برنامهریزی راهبردی تغییرات کاربری زمین در کلان‌شهرها (مطالعه موردی کلانشهر تهران). رساله دکتری جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشگاه تربیت‌مدرس.
برهانی، کاظم؛ رفیعیان، مجتبی؛ مشکینی، ابوالفضل؛ قائد رحمتی، صفر (1399). تحلیل نیروهای پیشران تغییرات کاربری اراضی در کلان‌شهرها (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر تهران). پژوهشهای جغرافیای انسانی، 52(4)، 1177-1195.
پورمحمدی، محمدرضا (1383). برنامهریزی کاربری اراضی شهری، تهران: سمت.
جعفری، فیروز؛ موذنی، مهدی؛ بدلی، احد (1399). آینده‎پژوهی تغییرات کاربری اراضی شهری در کلان‎شهر تبریز، فصلنامه برنامهریزی فضایی (جغرافیا)، 10(2)، 1-22.
حق‎بین، مهدی، دریاباری، سیدجمال الدین (1396)، تغییر کاربری اراضی شهری بر روی منطقه یک شهر تهران، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (جغرافیای انسانی)، 9(4). 111-119.
داداش‎پور، هاشم؛ خیرالدین، رضا؛ یعقوب‎خانی، مرتضی؛ چمنی، بهنام (1393). مدل‌سازی تغییرات کاربری زمین در کلانشهر تهران با استفاده از مدل MOLAND . برنامهریزی منطقهای، 4(16)، 49-64.
داودی منظم، زهره؛ عباس‎نیا، محسن؛ پورهاشمی، سیما (1393). پایش تغییرات - اراضی کشاورزی شهرستان شهریار با استفاده از سنجش‌ازدور طی بازه زمانی 1388-1366. نخستین همایش ملی کاربرد مدلهای پیشرفته تحلیل فضایی (سنجش‌ازدور و GIS در آمایش سرزمین)، تهران.
رحیمی، اکبر (1396). تغییرات کاربری زمین‌شهری و اثر آن بر کاربری‌های عمومی در شهر، نشریه جغرافیا و برنامهریزی، 21(59)، 88-65.
قربانی، رسول؛ تیموری، راضیه؛ جدیدیان، علیرضا؛ ترکمن‎نیا، نعیمه (1394). ارزیابی تغییر کاربری اراضی شهری در جهت ناپایداری توسعه شهری (نمونه موردی: باغشهر مراغه طی سال‎های 1380 تا 1390). مطالعات برنامهریزی سکونتگاه‌های انسانی، 10(31)، 15-27.
کریمی، ببراز؛ پیوسته‎گر، یعقوب؛ تقوایی، مسعود (1399). تحلیل و ارزیابی روند توسعه فضایی کلانشهر شیراز در افق 1410 با استفاده از مدل تحول زمین و تکنیک هلدرن. فصلنامه علمی پژوهش و برنامهریزی شهری، 11(4). 136-123.
مجیدی خامنه، بتول؛ جنگی، حسن؛ ضرغامی، سعید (1394). سنجش رضایت مردم از خدمات رفاه عمومی در نظام کاربری اراضی شهری (مطالعه موردی: مناطق 14، 15 و 16 شهرداری تهران). فصلنامه برنامهریزی شهری، 6(20). 138-121.
مرکز آمار ایران (1395). سرشماری نفوس و مسکن، 1395. تهران: مرکز آمار ایران.
مشکینی، ابوالفضل؛ برهانی، کاظم؛ شعبان‎زاده نمینی، رضا (1397)، تحلیل تأثیر کاربری اراضی در پایداری محله‌های شهری (مطالعۀ موردی: محله‌های ناحیۀ 1 منطقۀ 14 تهران). فصلنامه پژوهشهای جغرافیای انسانی، 50(2)، 262-249.
معاونت برنامه‎ریزی شهرداری اهواز (1396). گزیده مطالعات مناطق، نواحی و محلات شهر اهواز، ویرایش سوم، انتشارات روابط‌عمومی و امور بین‎الملل شهرداری اهواز.
مؤمنی، حامد (1395). بررسی نقش کاربری اراضی شهری در ارتقا کیفیت محیط شهری (مطالعه موردی: منطقه 10 تهران)، پایان‎نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی.
میرز، لاورنس اس و گامست، گلن و گارینو، ا.جی. (1391). پژوهش چند متغیری کاربردی (طرح و تفسیر)، ترجمه حسن پاشا شریفی و دیگران، تهران: رشد.
ولی، عباسعلی؛ موسوی، سیدحجت؛ عباسی، هاجر (1398). تحلیل و ارزیابی روند تغییرات کاربری اراضی مبارکه در راستای تحقّق توسعۀ پایدار. فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهر، 6(2). 73-86.
هاشم‎زاده قلعه‎جوق، فرشید؛ ابی‎زاده، سامان؛ صفرعلیزاده، اسماعیل (1399). شناسایی و اولویت‎بندی مهمترین عوامل مؤثر در پیشبرد برنامه‎های مدیریت شهری در حوزه بافت فرسوده (مطالعه موردی: شهر ماکو). فصلنامه علمی پژوهش و برنامهریزی شهری، 11(40)، 137-154.