تحلیل سطح پایداری مبتنی بر تعادل رفاه اکولوژیکی-انسانی در حوزه‌ آبخیز توتلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان خراسان شمالی، بجنورد، ایران.

3 گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، پژوهشکده مدیریت آب، دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

یکی از چالش‌های اصلی در قرن 21 ارتقاء توسعه جامعه بشری و در عین حال حفاظت از تاب‌آوری اکوسیستم‌های طبیعی است. کلید دستیابی به این هدف، در برقراری تعادل پایداری بین دو بخش اکولوژیکی و انسانی است که بدون انجام ارزیابی‌های جامع و کافی از پایداری محقق نمی‌شود. بنابراین در پژوهش حاضر، وضعیت پایداری حوضه توتلی واقع در شمال استان خراسان شمالی با استفاده از روش اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) بررسی شد. به این دلیل، سطح پایداری در دو بخش اکوسیستم و رفاه انسانی برای کل حوضه و 12 زیرحوضه آن (T01-T12) در پنج طبقه ناپایدار، تقریباً ناپایدار، پایداری متوسط، تقریباً پایدار و پایدار با امتیازات مساوی بین صفر تا 100 مورد ارزیابی قرار گرفت. در بخش پایداری اکوسیستم، چهار معیار، هشت شاخص و ۲۰ متغیر و در بخش رفاه انسانی دو معیار، هفت شاخص و ۱۹ متغیر متناسب با شرایط جغرافیایی، جمعیتی و هیدروژئومورفولوژیکی انتخاب شد. نتایج تأییدکننده ناموزون بودن توزیع درون‌گروهی شاخص‌های پایداری در هر زیرحوضه بوده است. هم‌چنین سطح پایداری در بخش‌های اکوسیستم و رفاه انسانی در حوضه توتلی متوسط ارزیابی شد و به‌ترتیب دارای امتیاز ۵۰ و ۴۵ از ۱۰۰ هستند. هم‌چنین، پایداری کل حوضه در وضعیت متوسط با امتیاز ۵/۴۷ محاسبه شد. از لحاظ تغییرات مکانی نیز مشخص شد که زیرحوضه‌های‌ T06 (جنوب شرقی) و T10 (جنوب غربی) در طبقه تقریباً ناپایدار، T03، T05، T08 (شرق، شمال شرقی و جنوب شرقی)، T09 (جنوب) و T11 (غرب) در مرز پایداری متوسط، T01 (شمال غربی)، T02 (شمال غربی)، T04 (شمال غربی) و T12 (غرب، جنوب غربی و مرکز) در طبقه پایداری متوسط و فقط T07 (شمال) در وضعیت تقریباً پایدار قرار گرفته‌ است. در مجموع به‌ترتیب 80/56، 59/41 و 61/1 درصد از کل حوضه توتلی در طبقات تقریباً ناپایدار، پایداری متوسط و تقریباً پایدار قرار گرفته‌ است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

اسمعلی‌عوری، اباذر؛ عبداللهی، خدایار (1390). آبخیزداری و حفاظت خاک، انتشارات محقق اردبیلی.
اسدی‌نلیوان، امید؛ محسنی ساروی، محسن؛ زاهدی امیری، قوام‌الدین؛ نظری سامانی، علی‌اکبر (1394). مقایسه دو روش IUCN و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در ارزیابی پایداری حوزه آبخیز (مطالعه موردی: طالقان- زیدشت 1)، پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، 6(11)، ۷۳ -۸۹.
اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی (1399). مطالعات تفصیلی- اجرایی آبخیزداری حوزه آبخیز توتلی شهرستان رازو جرگلان، سازمان جنگلها، آبخیزداری و مراتع کشور.
افتخاری، سید فرخ؛ کرمی، آیت الله؛ نوری‌پور، مهدی (1391). بررسی وضعیت فقر در مناطق روستایی استان کهگیلویه و بویراحمد. اقتصاد کشاورزی، 6(1)، 204-179.
پیروزی، الناز؛ مددی، عقیل؛ اصغری سراسکانرود، صیاد (1399). تحلیل و ارزیابی وضعیت پایداری مجرای رودخانه گیوی‌چای، در شمال‌غرب ایران، با تأکید بر خصوصیات زمین‌شناسی، هیدرولوژیکی و انسانی. هیدروژئومورفولوژی، 7(23)، 107-135.
تیموری، عاطفه؛ سیدیان، سید مرتضی؛ روحانی، حامد؛ احمدی، رضا (1396). ارزیابی پایداری اکوسیستم با استفاده از روش اتّحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (مطالعه موردی: حوضه آبخیز دروک). جغرافیا و پایداری محیط، 7(4)، 81-93.
حزباوی، زینب (1396). بومی‌سازی مدل‌های پویایی سلامت آبخیز. رساله دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس.
حزباوی، زینب؛ بابایی، لیلا؛ زارعی، شیرین؛ علائی، نازیلا؛ ملکیان، راحله (1400). ناهمگونی فضایی امنیت اکولوژیکی آبخیز سامیان، استان اردبیل. برنامه‌ریزی منطقه‌ای، انتشار آن‌لاین، doi: 10.30495/jzpm.2021.27360.3853
محمدخان، شیرین؛ احمدی، حسن؛ فیض‌نیا، سادات؛ سلاجقه، علی (1389). بررسی اثر شیب بر شدت فرسایش آبی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز لتیان). پژوهش‌های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی)، 23(4)، 73-81.
محمدی، طاهره؛ دستورانی، محمدتقی (1396). ارزیابی پایداری حوضه‌ با استفاده از روش شاخص پایداری آبخیز. هیدروژئومورفولوژی، 4(10)، 41-64.
محمودی، بیت‌الله؛، فقهی، جهانگیر؛ مخدوم، مجید؛ عواطفی همت، محمد (1394). ارزیابی فرایند پایداری در سطوح محلی بر ‌اساس رویکرد IUCN (مطالعة نمونه: ناحیة عرفی منج در شهرستان لردگان). محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، 68(4)، 653-663.
مقیم، حسن؛ محمدی کنگرانی، حنانه؛ حلی‌ساز، ارشک (1398). ارزیابی پایداری محلی با روش IUCN در زمان‌های پیش و پس از اجرای پروژه تغذیه مصنوعی (مطالعه موردی: روستای کال/ استان فارس(. محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، 72(4)، 585-525.
نصرت‌آبادی، مهدی؛ عبدالهی، احمد؛ راغفر، حسین؛ صالحی، مسعود (1390). وضعیت فقر در استان کرمان: ۱۳۸۵-۱۳۶۸. رفاه اجتماعی، ۱۱(۴۲)، ۳۱۵-۳۳۶.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار