بررسی روند تغییرات سطح پوشش برف در حوضه سفیدرود با استفاده از سنجش از دور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 گروه آب‌وهواشناسی، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

3 گروه ژئومورفولوژی، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

برف­ خوان­ها یکی از مهم­ترین منابع تأمین آب در ایران به شمار می­روند. نوشتار پیش رو بر آن است که تغییرات گسترة پوشش برف را در حوضة سفیدرود و زیرحوضه­ های آن واکاوی کند. برای دستیابی به این هدف از تصاویر سنجندة مادیس محصول MOD10cm در یک بازة زمانی نوزده‌ساله (2000-2019) بهره گرفته شد. پس از تجزیه و تحلیل تصاویر در محیط نرم­افزار انوی، سطح برف در هر تصویر محاسبه و بر پایۀ آن، مقادیر ماهانه برای تمام دورة آماری استخراج و به محیط نرم­افزار آرک جی.آی.اِس. منتقل شد. برای بررسی روند تغییرات سالانه و فصلی از آزمون من-کندال اصلاح­ شده و برای برآورد نرخ تغییرات از تخمین­ گر شیب سن استفاده شد. بر پایة یافته‌ها می­توان دریافت که زمان شروع و پایان برف در حوضة سفیدرود و زیرحوضة­های آن دست‌خوش تغییرات بسیار جزئی بوده است. گسترة برف­پوش حوضه از ماه اکتبر آغاز و پس از افزایش به­ طرف دورۀ سرد سال، در ماه آوریل به کمترین حدّ خود می­رسد. ماه بیشینۀ پوشش برف در تمام زیرحوضه­ ها ژانویه است. طی بازه زمانی مورد واکاوی، گسترة برف در سال آبی 2007-2006 بیشینه و در سال 2010-2009 کمینه بوده است. یافته‌های حاصل از برازش آزمون ناپارامتریک من-کندال اصلا­­ح ­شده روی سری­ های زمانی سالانۀ گسترة برفی حوضه بیانگر روند کاهشی و البتّه غیر معنی ­دار در بخش اعظم سطح حوضه است، ولی گاه روندهای افزایشی ملایم نیز دیده می­شود. به­ لحاظ پراکنش مکانی، در مناطق مرکزی و شرقی حوضه روند کاهشی معنی­ دار گسترة برفی دیده می­شود و نرخ کاهش سالانة آن در برخی مناطق یادشده 77/17% به­ازای هر دهه است. روندهای فصلی نیز کاهشی است. بیشترین نرخ کاهش مربوط به فصل زمستان است که در برخی مناطق به حدود 33% به­ازای هر دهه نیز می­رسد. برف­خوان­ها یکی از مهم­ترین منابع تأمین آب در ایران به­شمار می­روند. نوشتار پیش رو بر آن است که تغییرات گسترة پوشش برف را در حوضة سفیدرود و زیرحوضه­ های آن واکاوی کند. برای دستیابی به این هدف از تصاویر سنجندة مادیس محصول MOD10cm در یک بازة زمانی نوزده‌ساله (2000-2019) بهره گرفته شد. پس از تجزیه و تحلیل تصاویر در محیط نرم­افزار انوی، سطح برف در هر تصویر محاسبه و بر پایۀ آن، مقادیر ماهانه برای تمام دورة آماری استخراج و به محیط نرم­افزار آرک جی.آی.اِس. منتقل شد. برای بررسی روند تغییرات سالانه و فصلی از آزمون من-کندال اصلاح ­شده و برای برآورد نرخ تغییرات از تخمین­گر شیب سن استفاده شد. بر پایة یافته‌ها می­ توان دریافت که زمان شروع و پایان برف در حوضة سفیدرود و زیرحوضة­های آن دست‌خوش تغییرات بسیار جزئی بوده است. گسترة برف ­پوش حوضه از ماه اکتبر آغاز و پس از افزایش به ­طرف دورۀ سرد سال، در ماه آوریل به کمترین حدّ خود می­ رسد. ماه بیشینۀ پوشش برف در تمام زیرحوضه­ ها ژانویه است. طی بازة زمانی مورد واکاوی، گسترة برف در سال آبی 2007-2006 بیشینه و در سال 2010-2009 کمینه بوده است. یافته‌های حاصل از برازش آزمون ناپارامتریک من-کندال اصلا­­ح­شده روی سری­های زمانی سالانۀ گسترة برفی حوضه بیانگر روند کاهشی و البتّه غیر معنی­ دار در بخش اعظم سطح حوضه است، ولی گاه روندهای افزایشی ملایم نیز دیده می­شود. به ­لحاظ پراکنش مکانی، در مناطق مرکزی و شرقی حوضه روند کاهشی معنی ­دار گسترة برفی دیده می­شود و نرخ کاهش سالانة آن در برخی مناطق یادشده 77/17% به­ازای هر دهه است. روندهای فصلی نیز کاهشی است. بیشترین نرخ کاهش مربوط به فصل زمستان است که در برخی مناطق به حدود 33% به­ازای هر دهه نیز می­رسد. 

کلیدواژه‌ها


جهانبخش اصل، سعید؛ ساری صراف، بهروز؛ رضیئی، طیب؛ پرنده خوزانی، اکرم (1399). بررسی تغییرات مکانی و زمانی فصل برفی و تاریخ­های آغاز و پایان آن در منطقة کوهستانی زاگرس. نشریۀ علمی پژوهشی مهندسی و مدیریت آبخیز، 12 (1)، 86-106.
خسروی، محمود؛ طاوسی، تقی؛ رئیس­ پور، کوهزاد و امیدی قلعه­ محمدی، محبوبه (1396). بررسی تغییرات سطوح پوشش برف در ارتفاعات زردکوه بختیاری با استفاده از سنجش­ازدور. هیدروژئومورفولوژی، 3 (12)، 25-44.
سلیمانی، کریم؛ درویشی، شادمان؛ شکریان، فاطمه و رشیدپور، مصطفی (1397). پایش تغییرات زمانی – مکانی پوشش برف با استفاده از تصاویر MODIS (مطالعة موردی: استان کردستان). سنجش­ازدور و GIS ایران، 10 (3)، 77-104.
عزیزی، قاسم؛ رحیمی، مجتبی؛ محمدی، حسین؛ خوش ­اخلاق، فرامرز (1395). تغییرات مکانی - زمانی پوشش برف دامنه­‌های جنوبی البرز مرکزی. پژوهش‌­های جغرافیای طبیعی، 49 (3)، 381-394.
فتاحی، ابراهیم؛ مقیمی، شوکت (1398). اثر تغییرات اقلیمی بر روند برف شمال­ غرب ایران. نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 19 (54)، 47-63.
کریمی، نعمت­ اله (1393)، تحلیل اثرات تغییر اقلیم بر روی یخچال­ها با استفاده از داده­های سنجش­ از دور. رسالۀ دکتری، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
نجفی دستنایی، زهرا (1394). پایش سطح پوشش برف در شرایط تغییر اقلیم با استفاده از داده‌­های سنجش­ از دور (مورد پژوهش: سراب حوضه زاینده ­رود). پایان­ نامه کارشناسی­ ارشد، گروه مهندسی آب، دانشکده مهندسی زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری