پهنه بندی خطر کاهش گستره جنگل با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جنگل‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

3 گروه جنگل‌داری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

چکیده

نوشتار پیش رو با هدف شناسایی عوامل مؤثّر بر کاهش گسترة جنگل و پهنه‌بندی خطر کاهش گسترة جنگل، در بخشی از جنگل‌های حوضة آرمردة شهرستان بانه واقع در زاگرس شمالی با مساحت 9177 هکتار انجام شده است. با شناسایی عوامل تأثیرگذار بر کاهش گسترة جنگل، این عوامل در قالب سه معیار اصلی عوامل انسانی، طبیعی و فیزیوگرافی دسته‌بندی شدند. با تشکیل ساختار سلسله­مراتبی و انجام مقایسه­های زوجی، ترتیب وزن و اهمّیت معیارهای اصلی و زیرمعیارها در مقایسه باهم مشخّص و با ترکیب نظرات کارشناسان، وزن نهایی هرکدام از زیرمعیارهای ده­گانه استخراج شد؛ پس از تهیة نقشه‌های مربوط به هریک از زیرمعیارها، این نقشه‌ها با استفاده از روش تبدیل مقیاس خطّی به نقشه‌های معیار استانداردشدة وزنی تبدیل شدند. در گام آخر با روی­هم‌گذاری و تلفیق همة نقشه‌های زیرمعیارها، نقشة پهنه‌بندی مناطق مستعدّ وقوع تخریب در چهار گروه با خطر کم، خطر میانگین، خطر زیاد و خطر خیلی­زیاد تهیه شد. براساس نقشة پهنه‌بندی به­دست­آمده، 25/3% از محدودة مورد مطالعه در پهنة خطر خیلی‌زیاد؛ 92/55% در پهنة خطر زیاد؛ 45/40% در پهنة خطر میانگین و 38/0% در پهنة خطر کم قرار می‌گیرد. نتایج ارزیابی صحّت نقشة پهنه‌بندی براساس استفاده از نقشة واقعی کاهش گسترة جنگل، نشان داد که 81/77% از مناطقی که در نقشة واقعیّت زمینی تخریب شده‌اند؛ در نقشة پهنه‌بندی در مناطق با خطر زیاد و خطر خیلی­زیاد قرار دارند. این میزان صحّت، کارایی روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیارة مکانی در پهنه‌بندی خطر کاهش گسترة جنگل را تأیید می‌کند. پژوهش­های مشابه انجام­شده نیز کارایی سیستم­های تحلیل تصمیم چندمعیاری و ارائة مدل­های مبتنی بر سیستم اطّلاعات جغرافیایی را در پهنه­بندی خطر کاهش گسترة جنگل تأیید می­کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرخی، صالح؛ جعفرزاده، علی­اکبر؛ یوسفی، صالح (1391). شبیه­سازی تخریب جنگل با استفاده از رگرسیون لجستیک، GIS و سنجش­ازدور (مورد: جنگل­های شمال ایلام). جغرافیا و توسعه، 10 (29)، 31-42.
امینی، محمدرشید؛ شتایی جویباری، شعبان؛ معیری، محمدهادی؛ غضنفری، هدایت­ا... (1385). بررسی امکان مدل‌سازی احتمال تخریب جنگل­های غرب کشور با استفاده از GIS و RS (مطالعة موردی: جنگل­های آرمرده بانه). تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 16 (3)، 431-443.
باقری، رضا؛ شتایی جویباری، شعبان (1389). مدل­سازی کاهش گسترة جنگل با استفاده از رگرسیون لجستیک (مطالعة موردی: حوضة آبخیز چهل­چای استان گلستان). مجلّة جنگل ایران، 2 (3)، 243-252.
پورهاشمی، مهدی (1382). بررسی تجدید حیات طبیعی گونه­های بلوط در جنگل­های مریوان. رسالة دکتری جنگل‌داری، تهران: دانشگاه تهران.
پیرباوقار، مهتاب (1383). بررسی تغییرات گسترة جنگل در ارتباط با عوامل توپوگرافی و مناطق انسان­ساخت (مطالعة موردی: جنگل­های شرق استان گیلان). پایان­نامة کارشناسی­ارشد جنگل­داری، تهران: دانشگاه تهران.
جزیره­ای، محمدحسین؛ ابراهیمی رستاقی، مرتضی (1382). جنگل­شناسی زاگرس. تهران: دانشگاه تهران.
رضایی بنفشه، مجید؛ رستم­زاده، هاشم؛ فیضی­زاده، بختیار (1384). بررسی و ارزیابی روند تغییر سطوح جنگل با استفاده از سنجش­ازدور و GIS (مطالعة موردی جنگل­های ارسباران 2005- 1987). پژوهش­های جغرافیایی، 62 (4)، 143-159.
رنجبر، ابوالفضل (1381). بررسی و برآورد روند تخریب جنگل­ها با استفاده از GIS و داده­های سنجش­ازدور. پایان‌نامة کارشناسی ارشد سیستم اطّلاعات جغرافیایی، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.
غضنفری، هدایت­ا...؛ نمیرانیان، منوچهر؛ سبحانی، هوشنگ؛ مروی مهاجر، محمدرضا؛ پورطهماسبی، کامبیز (1382). برآورد رویش قطری درختان وی­ول (Quercus libani) در منطقة زاگرس شمالی (مطالعة موردی: هواره خول). مجلّة منابع طبیعی ایران، 57 (4)، 649- 662.
قدسی­پور، حسن (1384). فرایند تحلیل سلسله­مراتبی (AHP). تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
مرادی، رستگار (1388). بررسی ساختار و بررسی تغییرات گسترة جنگل در زاگرس شمالی با استفاده از تصاویر ماهواره­ای SPOT5 (مطالعة موردی: جنگل­های بانه). پایان­نامة کارشناسی ارشد جنگل­داری، سنندج: دانشگاه کردستان.
مرکز پژوهش و توسعة جنگل­داری زاگرس شمالی (1384). طرح جنگل­داری چندمنظوره با تأکید بر سامان­دهی و مدیریت گلازنی در حوضة آرمرده. سنندج: دانشگاه کردستان.
مهدوی، علی؛ رنگین، سمیه، مهدی­زاده، حسین؛ میرزایی­زاده، وحید (1397). مدل­سازی تخریب جنگل­های زاگرس با استفاده از رگرسیون لجستیک (مطالعة موردی: جنگل­های چرداول استان ایلام). جغرافیا و پایداری محیط، 8 (27)، 1-13.
ناصری، حمیدرضا؛ عزیزخانی، محمدجواد؛ مکنونی، سعید (1388). تلفیق سیستم­های تصمیم­گیری چندمعیاری و اطّلاعات جغرافیایی در مکان­یابی محل­های مناسب پخش سیلاب جهت تغذیة مصنوعی (مطالعة موردی: دشت چاه­دراز- سیرجان). فصلنامة زمین­شناسی ایران، 10 (3)، 97-105.
نکوئی­مهر، محمد؛ رأفت­نیا، نصرت­ا...؛ رئیسیان، روانبخش؛ جهانبازی، حسن؛ طالبی، محمود؛ عبدالهی، خدایار (1385). تأثیر جاده­سازی بر تخریب جنگل­های منطقة بازفت. تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 14 (3)، 228- 243.
یزدانی، سعید؛ عباسی، اکرم (1389). برآورد ارزش اقتصادی منافع زیست­محیطی جنگل­ها (مطالعة موردی: بخش نمخانة جنگل خیرود در شهرستان نوشهر). مجلّة تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 2 (7)، 33-54.
References
Amini, M. R., Shataee Jooybari, Sh., Moaieri, M. H. & Ghazanfari, H. (2009). Deforestation modeling and investigation on related physiographic and human factors using satellite images and GIS (Case study: Armerdeh forests of Baneh). Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 16 (3), 431-443. (In Persian)
Arekhi, S., Jafarzadeh, A. A. & Yousefi, S. (2013). Modelling deforestation using logistic regression, GIS and RS (Case study: Northern forests of the Ilam Provinc). Geography and Development, 10 )29(, 31-42. (In Persian)
Bagheri, R. & Shataee Jooybari, Sh. (2010). Modeling forest areas decreases, using logistic regression (case study: Chehl-Chay catchment, Golestan province). Iranian Journal of Forest, 12 (3), 243-252. (In Persian)
Chandio, I.A., Matori, A.N.B. & WanYusof, K.B. (2013). GIS-based analytic hierarchy process as a multicriteria decision analysis instrument: a review. Arabian Journal of Geosciences, 6, 3059-3066.
Cóndor, R. D., Scarelli, A. & Valentini, R. (2011). Multicriteria Decision Aid to Support Multilateral Environmental Aggrements in Assessing International Forestry Projects. International Environmental Aggrements: Politics, Law and Economics, 11, 117-137.
Drobne, S. & Liesc, A. (2009). Multi-attribute decision analysis in GIS: Weighted linear combination and ordered weighted averaging. Informatica, 33 (4), 459-474.
Etter, A., McAlpine, C., Wilson, K., Phinn, S. & Possingham, H. (2006). Regional Patterns of Agricultural Land Use and Deforestation in Colombia. Agriculture, Ecosystems and Environment 114, 369-386.
Fagua, J. C., Baggio, J. A. & Ramsey, R. D. (2019). Drivers of forest cover changes in the Choco-Darien Global Ecoregion of South America. Ecosphere, 10 (3), 1-21.
Ghazanfari, H., Namiranian, M., Sobhani, M. & Marvi Mohajer, M. R. (2004). Traditional Forest Management and its Application to Encourage Public Participation in the Northern Zagros Mountain of Kurdistan Province, Iran. Scandinavian Journal of Forest Science, 19 (4), 65-71.
Ghazanfari, H., Namiranian, M., Sobhani, M., Marvi Mohajer, M. R. & Pourtahmasi, K. (2005). An estimation of tree diameter growth of Lebanon oak (Quercus libani) in northern Zagros forests (Case study, Havareh Khole). Iranian Journal of Natural Resources, 57 (4), 649-662. (In Persian)
Ghodsipour, H. (2005). Analytical Hierarchy process. Tehran: Amirkabir University of Technology. (In Persian)
Gibbs, J. P. (1998). Distribution of Woodland Amphibians along a Forest Fragmentation Gradient. Landscape Ecology, 13 (4), 263- 268.
Gorte, R. W. & Sheikh, P. A. (2010). Deforestation and Climate Changing. CRS Report for Congress, Washington, DC.
Grashof-Bokdman, C. (1997). Forest Species in an Agricultural Landscape in the Netherlands: Effect of Habitat Fragmentation. Journal of Vegetation Science, 8 (1), 21-28.
Jazirehi, M. H. & Ebrahimi Rostaghi, M. (2004). Silviculture in Zagros. Tehran: University of Tehran. (In Persian)
Kučas, A. (2010). Location Prioritization by Means of Multicriteria Spatial Decision-support Systems: A Case Study of Forest Fragmentation-based Ranking of Forest Administrative Areas. Journal of Environmental Engineering and Landscape Management, 18 (4), 312- 320.
Mahdavi, A., Rangin, S., Mahdizadeh, H. & Mirzaiizadeh, V. (2018). Modelling deforestation of Zagros forests using logistic regression (Case study: Chardavol forests of the Ilam Provinc). Geography and Sustainable Environment, 27, 1-13. (In Persian)
Makropoulos, C., Butler, D. & Maksimovic, C. (2003). A Fuzzy Logic Spatial Decision Support System for Urban Water Managmnent. Water Resource Planning Management, 129 (1), 69-77.
Malczewski, J. (2004). Gis-based multicriteria decision analysis: a Survey of the Literature. International Journal of Geographical Information Science, 20 (7), 703- 726.
Moradi, R. (2010). Investigation of the structure and extent of forest changes in the northern Zagros using SPOT5 satellite images (Case study: Baneh forests). M.Sc thesis in Forestry: University of Kurdistan. (In Persian)
Naseri, H. R., Azizkhani M. J. & Maknouni, S. (2009). Investigation of GIS and MCDM for selection of appropriate site for artificial recharge (Case study: Chahaderaz region, Kerman Province), Iranian Journal of Geology, 10 (3), 97-105. (In Persian)
Nekooimehr, M., Rafatnia, N., Raisian, R., Jahanbazi, H., Talebi, M. & Abdolahi, Kh. (2006). Impact of road construction on forest destruction in Bazoft region, Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 14 (3), 228-243. (In Persian)
Pir Bavaghar, M. (2005). Investigation of forest area changes in relation to topographic factors and man-made areas (Case study: forests of eastern Gilan province). M.Sc thesis in Forestry: University of Tehran. (In Persian)
Pir Bavaghar, M. (2015). Deforestation modelling using logistic regression and GIS. Journal of Forest Science, 61 (5), 193-199.
Pir Bavaghar, M., Ghazanfari, H. & Rahimi, S. (2019). Comparison of analytical hierarchy process and fuzzy method in deforestation risk zoning. ISPRS – in International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences. (pp. 851-856), Tehran: ISPRS-archives.
Pokhriyal, P., Rehman, S., Areendran, G., Raj, K., Pandey, R., Kumar, M., Sahana, M. & Sajjad, H. (2020). Assessing forest cover vulnerability in Uttarakhand, India using analytical hierarchy process. Modeling Earth Systems and Environment, 6, 821-831.
Pourhashemi, M. (2005). Investigation of natural regeneration of oak species in Marivan forests. M.Sc thesis in Forestry: University of Tehran. (In Persian)
Ranjbar, A. (2003). Investigation and estimation of forest degradation trends using GIS and remote sensing data, M.Sc thesis in Geographic information system, Khajeh Nasir Toosi University of Technology. (In Persian)
Rezaei Banafsheh, M., Rostamzadeh, H. & Feyzzadeh, B. (2008). The study and evaluation of the trend of forest surface changes using the remote sensing and GIS: a case study of Arasbaran forests (1987-2005). Geographical Research Quartely, 39 (62), 143-159. (In Persian)
The center for research and development of northern Zagros forests (2005). Multi-purpose forestry plan with emphasis on the organization and management of Galazni in Armardeh area. Sanandaj: University of Kurdistan. (In Persian)
Tucker, C.M., Munroe, D.K., Nagendra, H. & Southworth, J. (2005). Comparative spatial analyses of forest conservation and change in Honduras and Guatemala. Conservation and Society, 3 (1), 174-200.
Voight, C., Hernandez-Aguilar, K., Gutierrez, S., & Garcia, Ch. (2018). Utilizing GIS and remote sensing to inform spatial conservation planning: assessing vulnerability to future tropical forest loss in southern Belize, Proceedings, 2 (337), 1-6.
Yazdani, S. & Abbasi, A. (2010). Estimating Economic and Environmental Values of Forests: A Case Study of Kheirood Forest in Novshahr. Journal of Agricultural Economics Research, 2 (7), 33-54. (In Persian)
Zhang, Q., Devers, D., Desch, A., Justice, Ch. & Townshend, J. (2003). Mapping Tropical Deforestation in Central Africa. Environmental Monitoring and Assesment, 101, 69- 83.