ارزیابی ‌و مقایسه پایداری منابع دو ذخیره‌گاه جنگلی در استان همدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران

چکیده

در سال­های اخیر، کنترل و مدیریت جنگل براساس تنوّع زیستی و موضوعات اقتصادی و اجتماعی و رابطة آن با توسعة پایدار بسیار مورد توجّه قرار گرفته است­. هدف از نوشتار پیش رو ارزیابی و مقایسة­ پایداری منابع دو ذخیره­گاه جنگلی دره سماق و بنه ­ازناوله ملایر در استان همدان است. در این بررسی برای تعیین و اولویت­بندی شاخص­های مدیریت پایدار جنگل در سطح محلّی از روش ترکیبی­، شامل روش ارزیابی سلسله­مراتبی و شاخص­های پایداری دستورالعمل نشریة­ 505 سازمان جنگل­ها و مراتع کشور استفاده شده است­ که تنوّع زیستی به‌دلیل امتیاز کم در هردو ذخیره­گاه و به­ترتیب­ تدابیر حقوقی و ساختار تشکیلات­، کارکردهای اقتصادی و اجتماعی، کارکردهای تولید جنگل، گسترة منابع جنگلی، کارکردهای حفاظتی با کمترین امتیاز بیشترین تأثیر را در ناپایداری دو ذخیره­گاه­ جنگلی دارند. ذخیره­گاه دره سماق با وزن نهایی 571/0 نسبت به ذخیره­گاه بنه ازناوله با وزن نهایی 428/0 به­دلیل تنوّع زیستی و غنای گونة بهتر­، پایداری نسبی بیشتری دارد­؛ به­طوری­که ذخیره­گاه دره سماق­ با امتیاز 51 دارای پایداری متوسّط ­است و ازناوله با 31­ امتیاز در وضعیّت ناپایداری قرار دارد. با توجّه به تفاوت و امتیاز بیشتر شاخص­های گسترة منابع جنگلی، تنوّع زیستی، سلامتی و شادابی، کارکردهای حفاظتی، کارکردهای اقتصادی و اجتماعی، ذخیره­گاه جنگلی دره سماق نسبت به ذخیره­گاه بنه ازناوله، از پایداری بهتری برخوردار است. شاخص­ها نشان­دهندة اهمّیت مشارکت مردم محلّی در مدیریت پایدار هردو ذخیره­گاه است­. به­طوری­که عدم پذیرش اجتماعی، از مهم­ترین دلایل ناموفّق­بودن طرح­ها و برنامه­های احیای جنگل­ است­. تلفیق تکنیک مدل­ سلسله­مراتبی و شاخص‌های ارزیابی پایداری جنگل می­تواند ابزار مناسبی به­منظور مدیریت پایدار جنگل باشد­

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الهی، محسن؛ اکبری­نیا، مسلم (1393). ارزیابی پایداری سه ذخیره­گاه جنگلی سمیرم اصفهان. اکوسیستم­های طبیعی ایران، 5 (1)، 49-63.
ایمانی رستابی­، مجتبی؛ جلیلوند­، حمید؛ زندبصیری­، مهدی (1394). ارزیابی نمایه­ها و نشانه­های اجتماعی - اقتصادی در پایش طرح جنگلداری کلگچی لردگان­. مجلّة تحقیقات جنگل و صنوبر ایران­، 23­ (2)، 199-208­.
جلیلوند، حمید­؛ کرمی، امید؛ شاه نظری، آناهیتا؛ شعبانی، مرتضی (1391). ارزیابی تفرّجی به­کمک فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) و سامانة اطّلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعة موردی: پارک جنگلی شهید زارع، مازندران. جغرافیا و توسعه، ­­10 (29)، 107-118.
دستورالعمل پایش و ارزشیابی طرح­های مدیریت منابع طبیعی و آبخیزداری، ایران. ریاست جمهوری. معاونت برنامه­ریزی و نظارت راهبردی، دفتر نظام فنی و اجرایی، سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری، دفتر طرح­ریزی و هماهنگی (1388). انتشارات معاونت برنامه­ریزی و نظارت راهبردی رئیس­جمهور، 505، 130-182.
زند بصیری، مهدی؛ پروین، طیبه (­1391). بررسی اهمّیت معیارها و شاخص­های فرایند خاور نزدیک در مدیریت پایدار جنگل­های زاگرس (مطالعة موردی: حوضة آبخیز تنگ سولک استان کهگیلویه و بویراحمد). نشریة تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 20 (2)، 204-216.
صادقی کاجی­، حمداله؛ جعفری­، علی؛ یارعلی­، نبی­اله (1394). ارزیابی مدیریت پایدار جنگل در حوضة آبخیز دوپلان استان چهارمحال و بختیاری. نشریة تحقیقات جنگل و صنوبر ایران­، 23 (3)، 490-501.
صدیق­کوهی­، مریم؛ رستمی شاهراجی، تیمور؛ ­محمدی لیمایی­، سلیمان ­(­1391­). کاربرد برنامه­ریزی هدف در مدیریت پایدار جنگل (مطالعة موردی: سری 11­ حوزة شفارود)، پایان­نامة کارشناسی ارشد جنگلداری، دانشگاه گیلان.
گلیج، ایوب؛ حسن­زاده، ایرج؛ محمدی، سلیمان (1395). تبیین معیارها و شاخص­های مدیریت پایدار جنگل، فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 24 (1)، 176-187.
لقمان­پور، مجید؛ الهی­، محسن؛ یخکشی، علی؛ واردانیان، ژهائیر (1392). سنجش پایداری دو منطقه جنگلی با دو نوع مدیریت مشارکتی و دولتی و تأثیر آن بر تنوّع گونه­های چوبی با استفاده از AHP­­. فصلنامه جنگل و مرتع، ۹۹­، 37-47.
مصداقی، منصور (1380). کتاب توصیف و تحلیل پوشش گیاهی. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه فردوسی.
ملک­نیا، رحیم؛ فقهی، جهانگیر­؛ مخدوم­، مجید؛ مروی مهاجر­، محمد­رضا؛ زبیری، محمود (­1393). تهیة سیاهة معیار­ها و شاخص­های پایش پایداری کارکردهای اکولوژیکی جنگل­های شمال در سطح واحد مدیریت جنگل (مطالعة موردی: جنگل خیرود نوشهر). نشریه پژوهش­های محیط­زیست­، 5 (9)، 137-146.
میرک­زاده، علی­اصغر؛ بهرامی، مجید؛ غیاثوندغیاثی، فرشته (1390). تحلیل عوامل مؤثّر بر بهره­برداری پایدار از چوب جنگلی (مطالعة موردی: روستای دژن شهرستان کامیاران). نشریة جنگل و فرآورده­های چوب، 64، 91-106.
نوری­، زهرا؛ فقهی، جهانگیر؛ زاهدی امیری، قوام­الدین؛ زبیری­، محمود؛ رحمانی­، امین (­1389). ارزیابی تنوّع گونه­های درختی و درختچه­­ای و اثر آن در مدیریت پایداری جنگل (بررسی موردی: بخش پاتم جنگل خیرود). نشریة جنگل و فرآورده­های چوب (منابع طبیعی ایران)، 63 (2)، 201-214.
References
Adnan, M. & Holscher, D. (2011). Medicinal Plants In Old-Growth, Degraded And Re-Growth Forests Of NW Pakistan. Forest Ecology and Management, 261, 2105-2114.
Ayalew, L., Yamagashi, H., Marui, H. & Kanno, T. (2005). Landslide in Sado Island of Japan: part II. GIS - based susceptibility mapping with comparisons of results from two methods and verifications. Enginering Geology, 81, 432-445.
Barnes, B. V., ­Pregitzer K. S. ­& Spies, T. A­. (1982). Ecological forest site classification. Forestry, 80, 493-498.
Baycheva-Merger, T. & Wolfslehner, B. (2016). Evaluating the implementation of the PanEuropean criteria and indicators for sustainable forest management- A SWOT analysis. Ecological Indicators, 60, 1192-1199.
Bilbao-Terol, A.,­ Jiménez, M. & Arenas-Parra, M. (2016). A group decision making model based on goal programming with fuzzy hierarchy: an application to regional forest planning. Annals of Operations Research, 245 (1-2), 137-162.
Bosela, M.,­ Larocque, G.R., Baycheva-Merger,­ T., Valbuena, R. & Lier, M. (2015). Criteria and indicators of sustainable forest management. In Ecological Forest Management Handbook, G.R. Larocque (Editor). CRC Press, Boca Raton, FL, USA.
Christensen, M. ­& Heilmann, C. J. (2009). Forest Biodiversity Gradients and The Human Impact In Annapurna Conservation Area. Nepal Biodivers Conserv, 205, 2221-2232.
Elahi, M.,­ & Akbari Nia, M. (2014). Sustainability evaluation of three Semirom forest reserves in Isfahan. Iranian Journal of Natural Ecosystems, 5 (1), 49-63. (In Persian)
FAO. (1998). Practical Guidelines for Implementation of Criteria and Indicators for Sustainable Forest Management in the Near East. Development Forestry Network, Cairo.
Glig, A., Hassanzadeh, I. & Mohammadi, S. (2016). Explaining the criteria and indicators of sustainable forest management. Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 24 (1), 176-187. (In Persian)
Grainger, A. (2012). Forest sustainability indicator systems as procedural policy tools in global environmental governance. Global Environmental Change, 22 (1), 147-160.
Guidelines for monitoring and evaluation of natural resource management and watershed management plans, Iran. President. Deputy of Strategic Planning and Supervision, Office of Technical and Executive System, Forests, Rangelands and Watershed Management Organization, Office of Planning and Coordination (2009). Publications of the Vice President for Strategic Planning and Supervision, 505, 130-182. (In Persian)
Imani Rastabi, M.­, Jalilvand, H., & Zand Basiri, M. (2015). Evaluation of Socio-Economic Indices and Indicators in Monitoring the Kalgachi Lordegan Forestry Project. Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 23 (2), 199-208. (In Persian)
Islam, I., Siwar, C.S., Islami, M. & Hidayah,­ N. (2010). Criteria and indicators for sustainable forest management in Malaysia. American Journal of Environmental Sciences, 6 (3), 212-218.
Jalilova, G., Khadka., C. & Vacik, H. (2012). Developing criteria and indicators for evaluating sustainable forest management: A case study in Kyrgyzstan. Forest Policy and Economics, 21, 32-43.
JaliLvand, H., Karami, O., Shah Nazari, A. ­& Shabani, M. (2012). Recreational evaluation using Hierarchical analysis process (AHP) and Geographic Information System (GIS) Case study: Shahid Zare Forest Park, Mazandaran. Journal of Geography and Development, 29, 47-53. (In Persian)
Kazana, V., Kazaklis, A., Stamatiou, C., Koutsona, P., Boutsimea, A. & ­Fotakis, D. (2015). SWOT analysis and multiple criteria decision making methods for sustainable forest policy and management, a Greek case study.­ International Journal of Information and Decision Sciences, 7 (1), 32-50.
Khadka, Ch. & Vacik, H. (2012). Comparing a top-down and bottom-up approach in the identification on criteria and indicators for sustainable community forest management in Nepal. Forestry, 85 (1), 10-22.
Lingani, P., Savadogo, P., Tigabu, M. & Oden, P. (2011). Factors influencing people's participation in the forest management program in Burkina Faso, West Africa. Forest Policy and Economic, 13, 292-302.
Liu, J. Zhang, R. & Zhang, Q. (2012). Traditional Forest Knowledge of The Yi People Confronting Policy Reform And Social Changes In Yunnan Province Of China. Forest Policy and Economics, 16, 1-9.
Loghmanpour, M., Elahi, M., Yakhkashi, A., & Vardanian, Zh. (2013). Assessing the sustainability of two forest areas with two types of participatory and governmental management and its impact on the diversity of wood species using AHP, Quarterly Journal of Forests and Rangeland, 99, (41), 37-47. (In Persian)
Lynch, T. B. & Rusydi, R. (1999). Distance Sampling for Forest Inventory in Indonesian Teak Plantation. Forest Ecology and Management, 113, 215-221­.
Maleknia, R., Fiqhi, J., Makhdoom, M., Marvi Mohajer, M. & Zubairi, M. (2014). Preparation of a list of criteria and indicators for monitoring the ecological functions of northern forests at the forest management unit level (Case study: Khairud Nowshahr forest). Journal of Environmental Research, 5 (­9), 137-146. (In Persian)
Mesdaghi, M. (2001). Vegetation Description and Analysis Book. University Jihad Publications of Ferdowsi University. (In Persian)
Mirakzadeh, A., Asghar; Bahrami, M. & Ghiasvand Ghiasi, F. (2011). Analysis of Factors Affecting Sustainable Utilization of Forest Wood (Case Study: Dejan Village, Kamyaran City). Journal of Forest and Wood Products, 64, 91-106. (In Persian)
Nouri, Z., Fiqhi, J., Zahedi Amiri, Gh., Zubairi, M. & Rahmani, A. (2010). Evaluating the diversity of tree species and shrubs and its effect on forest sustainability management (Case study: Patem section of Khairud forest), Journal Forests and wood products. Iranian Natural Resources, 63 (­2), 201-214. (In Persian)
Rajeev, V. (­2011). New approaches to sustainable forest management: a study of service innovation in conserving forestry resources. Economics and Sustainable Developmen, 2, 65-80.
Richard, A. G., Mafuru, C. S., Paul, M., Kayombo, C. J., Kashindye, A. M., Chirenje, L. I. & Musamba, E. B. (2011). Human Activities Influencing Deforestation on Meru Catchment Forest Reserve, Tanzania. J. Hum Ecol, 33 (1), 17-20.
Sadeghi Kaji, H., Jafari, A. &­Yar Ali, N.­ (2015). Evaluation of Sustainable Forest Management in Doplan Watershed of Chaharmahal and Bakhtiari Province, Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 23 (­3), 490-­­501. (In Persian)
Sedigh Koohi, M., Rostami Shahraji, T. & Mohammadi Limaei, S. (2012). Application of Objective Planning in Sustainable Forest Management (Case Study: Series 11 of Shafarood Basin) Ministry of Science, Research and Technology, University of Gilan, Soomehsara Faculty of Natural Resources, Master Thesis. (In Persian)
Vierikko, K., Vehkamäki, S., Niemela, J., Pellikka, J. & Lindén, H. (­2008). Meeting the ecological, social and economic needs of sustainable forest management at a regional scale. Forestry, 23 (7), 431-44.
Zand Basiri, M. & Parvin, T. (2012). Investigating the Importance of Near East Process Criteria and Indicators in Sustainable Management of Zagros Forests (Case Study: Tang-e-Solak Watershed in Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad Provinces), Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 20 (2), 204­-­216. (In Persian)
Zhang, J. (2016). Weighing and realizing the environmental, economic and social goals of tourism development using an analytic network process-goal programming approach. Journal of Cleaner Production, 10 (16), 301-407.