ارزیابی سناریونگاری مشارکتی در آینده‌پژوهی محیط‌زیست منطقة 1 شهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

امروزه مسائل محیط‌زیستی به‌قدری دامنه پیدا کرده است که قلمرو آن‌ها دیگر به مسائل فنّی ختم نمی­شود؛ به­­گونه­ای که مسائل زیست‌محیطی به­طور کلّی مفهوم اجتماعی دارند. مشارکت شهروندی و سناریونگاری مشارکتی با پیروی از نظریة کنش ارتباطی هابرماس، یکی از رویکردهای جدید برنامه‌ریزی راهبردی به­شمار می­رود. نقش فعّال شهروندان در ترسیم آیندة محیط زندگی خود و اقدام اجتماعی درخصوص کاهش تهدیدات آتی محیط‌زیستی، با رفتارهای حفاظتی محیط‌زیست شهری، ازجمله رویکردهای جدید در مشارکت شهروندی است. هدف اصلی نوشتار پیش رو ارزیابی سناریونگاری مشارکتی با‌ رویکردی میان‌رشته‌ای در آینده‌پژوهی محیط‌زیست شهری است. روش نمونه­گیری در پژوهش حاضر به­شیوة سهمیه­ای و نظام­مند بوده که با توجّه به روش پژوهش ترکیبی و چندمرحله‌ای­بودن پرسش­نامه تعداد هشتاد نفر برای جامعة نمونه انتخاب شد. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از نرم­افزارهای میک­مک و اِس.­پی.­اِس.­اِس. استفاده شده و برای سناریونگاری از روش شبکة تجارت جهانی و به­منظور بررسی میزان مشارکت از آزمون لون و تی بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که محیط‌زیست منطقة مورد مطالعه تحت تأثیر دو محور اصلی «مدیریت بهینة فضای شهری» و «مشارکت شهروندان» است که درنتیجة آن، چهار سناریو تدوین شد؛ همچنین نتایج دیگر نشان می­دهد که سطح معنی­داری برای سه شاخص آگاهی شهروندی، رفتار محیط‌زیستی و مسئولیت‌پذیری شهروندی در بین دو گروه پژوهش کمتر از 05/0 است که این نشان می­دهد سناریونگاری مشارکتی به‌مثابة روشی کاربردی به­منظور برنامه­ریزی محیط‌زیست منطقة 1 شهر تهران از کارآیی لازم برخوردار بوده و می­توان از این رویکرد برای مدیریت مسائل محیط‌زیستی در مراکز تصمیم­گیری و سیاست‌گذاری شهری بهره جست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


حیدری، اکبر؛ رهنما، محمدرحیم؛ اجزاءشکوهی، محمد؛ خوارزمی، امیدعلی (1395). تحلیل تحوّلات فضایی محیط‌زیست شهری در کلان‌شهر مشهد با استفاده از الگوی آینده‌پژوهی گام طبیعی. جغرافیا و پایداری محیط، 6 (18)، 1-19.
رضوی الهاشم، بهراد؛ موسایی؛ میثم (1388). تحلیل (SWOT) مشارکت شهروندی در طرّاحی الگوهای برنامه‌ریزی مدیریت شهری (مطالعة موردی شهر تهران). علوم اجتماعی، 16 (47)، 161-195.
رهنما، محمدرحیم و معروفی، ایوب (1394). سناریونگاری در مطالعات شهری و منطقه­ای (مفاهیم، روش­ها و تجارب). مشهد: انتشارات مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد.
شیروانی ناغانی، مسلم؛ عیوضی، محمدرحیم؛ قاسمی، حاکم (1396). چیستی و چرایی مفهوم میان‌رشته‌ای آینده‌نگاری راهبردی در فرارشتۀ آینده‌پژوهی.مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 9 (3)، 1-24. https://dx.doi.org/10.22631/isih.2017.258
عنایت‌الله، سهیل (1388). پرسش از آینده؛ آینده‌پژوهی به‌مثابة ابزار تحوّل سازمانی و اجتماعی .مترجم: مسعود منزوی. تهران: انتشارات مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی مؤسّسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
Refrences
Addison, A., Maggie, I. (2013). Participatory scenario planning for community resilience. UK: World Vision.
Albert, C. (2010). Participatory Scenario Development for Supporting Transitions towards Sustainability. Berlin: Governing Social-Ecological Change.
Bartelmus, P. (2008) Indicators of sustainable development, Encyclopedia of Earth. Florida: (EOE).
Bizikova, L., Rothman, D., Boardley, S., Mead, S., Kuriakose, A. (2014). Participatory Scenario Development and Future Visioning in Adaptation Planning: Lessons from experience Part I. Germany: International Institute for Sustainable Development.
Boone, C., Modarres, A. (2006). City and Environment. USA: Temple University Press.
Caille, F., Riera, J. L., Rodr´ıguez-Labajos, B., Middelkoop, H., Rosell-Mel´e, A. (2007). Participatory scenario development for integrated assessment of nutrient flows in a Catalan river catchment.Hydrol. Earth Syst. Sci, 20 (11), 1843-1855. https://doi.org/10.5194/hess-11-1843-2007.
Castree, N., Demeritt, D., Liverman, D., Rhoads, B. (2009). A Companion to Environmental Geography. United Kingdom: Blackwell Publishing Ltd.
Caves, W. (2004). Encyclopedia of the City. New York: Routledge.
Chakraborty, A., Macmilan, A. (2015). Scenario Planning for Urban Planners, Toward a Practitioner’s Guide. Journal of the American Planning Association, 81 (1), 18-29. https://doi.org/10.1080/01944363.2015.1038576.
Chaudhury, M., Vervoort, J., Kristjanson, Patti. Ericksen, P., Ainslie, A. (2013). Participatory scenarios as a tool to link science and policy on food security under climate change in East Africa. Regional Environmental Change, 13 (2), 389-398. https://doi.org/10.1007/s10113-012-0350-1.
Duckett, D. (2017) Scenario planning as communicative action: Lessons from participatory exercises conducted for the Scottish livestock industry. Technological Forecasting & Social Change, 114 (4), 138-151. https://doi.org/10.1016/j.techfore.2016.07.034.
Gottdiener, M., Hutchison, R. (2011) New Urban Sociology. New York: Westview Press, Fourth Edition.
Heydari, A., Rahnama, M., Ajza Shokouhi, M., Kharazmi, O. (2016). Analysis the Spatial Changes of Urban Environment in the Mashhad Metropolis Using the Natural Step Future Study Approach. Geography and Sustainability of Environment, 6 (18), 1-19. (In Persian)
Inayatullah, S. (2007). Questioning the future; Methods and Tools for Organizations and Societal Transformation. Tamkang University Press.
Johnson, K., Genya, D., Jordan, N., Draeger, K., Kapuscinski, A., Laura, K., Olabisi, S., Peter, B. (2012). Using Participatory Scenarios to Stimulate Social Learning for Collaborative Sustainable Development. Ecology and Society,17 (2), 1-22. http://dx.doi.org/10.5751/ES-04780-170209.
Kok, K., Biggs, R. O., Zurek, M. (2007). Methods for Developing Multiscale Participatory Scenarios: Insights from Southern Africa and Europe. Ecology and Society, 13 (1), pp. 1-16.
Kok, K., Rothman, D. S., Patel, M. (2006) Multi-scale narratives from an IA perspective: Part I. European and Mediterranean scenario development. Futures, 38 (4),261-284. https://doi.org/ 10.1016/j.futures.2005.07.001.
O'Campo, P., Wheaton, B., Nisenbaum, R., Glazier, R. H., Dunn, J. R., Chambers, Ch. (2015). The Neighbourhood Effects on Health and Well-being (NEHW) study. Health & Place, 43 (5), 65-74. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2014.11.001.
Oteros-Rozas, E., B. Martín-López, T., Daw, E. L., Bohensky, J., Butler, R., Hill, J., Martin-Ortega, A., Quinlan, F., Ravera, I., RuizMallén, M., Thyresson, J., Mistry, I., Palomo, G. D., Peterson, T., Plieninger, K. A., Waylen, D., Beach, I. C., Bohnet, M., Hamann, J., Hanspach, K., Hubacek, S., Lavorel S. (2015). Participatory scenario planning in place-based social-ecological research: insights and experiences from 23 case studies.Ecology and Society, 20 (4), 32-52. http://dx.doi.org/10.5751/ES-07985-200432.
Palomo, R. (2011) Participatory Scenario Planning for Protected Areas Management under the Ecosystem Services Framework: the Doñana Social-Ecological System in Southwestern Spain. Ecology and Society, 16 (1), 23-45.
Rahnama, M., Maroofi, A. (2016). Scenario Planning in Urban and Regional Studies (Concepts, Methods and Pratics). Mashhad City Council Research Center. First Edition. (In Persian)
Razavi Alhashem, B., Musai, M. (2009). Analysis (SWOT) of Civil Participation in The Designing of The Urban Management Planning Patterns (Case Study: Tehran Capital). Social Sciences, 16 (47), 161-196. (In Persian)
S. Reed, M., Kenter, J., Bonn, A., Broad. K., Burt, F., Fraser, E. D. G., Hubacek, K., Nainggolan, D., Quinn, C. H., Stringer, L. C., Raverak, F. (2013). Participatory scenario development for environmental management: A methodological framework illustrated with experience from the UK uplands, Journal of Environmental Management, 128 (6), 345-362. https://doi.org/ 10.1016/j.jenvman.2013.05.016.
Schmitt, O., Laura, K., Kapuscinski, A., Johnson, K., Reich, P., Stenquist, B., Draeger, K. (2010). Using Scenario Visioning and Participatory System Dynamics Modeling to Investigate the Future: Lessons from Minnesota 2050. Sustainability, 2 (1), 2686-2706.
Shirvani, M. Eivazi, M. R., Ghasemi. H. (2017). The interdisciplinary concept of strategic foresight in the trans-disciplinary of futures studies: what is it and why does it matter?. Interdisciplinary Studies in the Humanities, 9 (3), 1-24 https://doi.org/10.22631/ISIH. 2017.258. (In Persian)
Wack, P. (1985). Scenarios: Shooting the Rapids. London: Harvard business review.
Wade, W. (2012). Scenario Planning: A Field Guide to the Future. London: John Wiley & Sons.
Waylen, K. A., Martin-Ortega, J., Blackstock, K., Brown, L. I., Avendaño Uribe, B. E., Basurto Hernández, S., Bertoni, M. B., Bustos, M. L., Cruz Bayer, A. X., Escalante Semerena, R. I., Farah Quijano, M. A., Ferrelli, F., Fidalgo, G. L., Hernández López, I., Huamantinco Cisneros, M. A., . London, S., Maya Vélez, D. L., Ocampo-Díaz, P. N., Ortiz Guerrero, C., Pascale E, J. C., Perillo, G. M. E., Piccolo, M. C., Pinzón Martínez, L. N., Rojas, M. L., Scordo, F., Vitale, V., Zilio, M. (2015). Can scenario-planning support community-based natural resource management? Experiences from three countries in Latin America. Ecology and Society, 20 (4), 28-39. http://dx.doi.org/10.5751/ES-07926-200428.
Weigand, K., Flanagan, T., Dye, K., Jones, P. (2014). Collaborative foresight: Complementing long-horizon strategic planning. Technological Forecasting & Social Change, 85 (2), 134-152. https://doi.org/10.1016/j.techfore.2013.08.016.