تعیین مشارکت زیرحوضه‌های آبخیز خرّم‌آباد در دبی اوج و حجم رواناب به‌منظور اولویّت‌بندی در کنترل سیلاب

نویسندگان

1 دانش‌آموختة کارشناسی ارشد اقلیم‌شناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 دانشیار اقلیم‌شناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین اقدامات مورد نظر در پروژه‌های مدیریت سیلاب، بررسی میزان مشارکت زیرحوضه­های مختلف یک حوضۀ آبخیز در تعیین مؤلّفه­های مختلف سیلاب خروجی از حوضه است. با توجّه به نبود ایستگاه‌های هیدرومتری در محلّ خروجی تمام زیرحوضه­ها، تحقّق هدف یادشده نیازمند شبیه‌سازی فرایند بارش رواناب در زیرحوضه­ها از طریق مدل‌های هیدرولوژیکی است. در این مطالعه به‌منظور تعیین میزان سیلاب خروجی از هر زیرحوضه و بررسی میزان مشارکت آن در سیلاب خروجی از حوضة آبخیز خرّم‌آباد در استان لرستان از مدل HEC–HMS استفاده شده است. بدین­منظور پس از جمع‌آوری آمار بارش و سیلاب مربوط به ایستگاه‌های هواشناسی و هیدرومتری داخل و خارج حوضه و کنترل داده‌ها از پنج واقعۀ رگبار و سیلاب متناظر به‌منظور واسنجی و اعتبارسنجی مدل استفاده شد. با استفاده از اطّلاعات وضعیّت پوشش گیاهی، خاک و کاربری اراضی حوضه، نقشۀ CN حوضه در محیط سامانۀ اطّلاعات جغرافیایی استخراج شد؛ سپس به‌منظور بررسی میزان مشارکت و اولویّت‌بندی زیرحوضه‌ها، هایتوگراف بارش مربوط به دوره بازگشت‌های 2، 5، 10، 20، 50، 100 ساله به مدل وارد و با حذف متوالی زیرحوضه‌ها از جریان شبیه‌سازی، میزان تأثیر آن در دبی اوج و حجم سیلاب خروجی از حوضۀ مورد نظر تعیین شد. نتایج نشان داد که اولویّت مشارکت در دبی اوج و حجم سیلاب خروجی حوضه به زیرحوضۀ پنج اختصاص دارد که به­دلیل مساحت بیشتر این زیرحوضه است. برای دستیابی به ویژگی­های سیلاب بدون تأثیر مساحت بیشترین دبی پیک مربوط به زیرحوضۀ چهار و در مورد حجم سیلاب اولویّت به زیرحوضۀ دو اختصاص دارد. نتایج به‌دست‌آمده امکان تبیین سیاست‌های صحیح مدیریت سیلاب از طریق مدیریت زیرحوضه‌های بحرانی در منطقۀ مورد مطالعه را به‌خوبی فراهم آورده است.
 

کلیدواژه‌ها


آذری، محمود؛ صادقی، سید حمیدرضا؛ تلوری، عبدالرسول (1387) تعیین مشارکت زیرحوضه‌های آبخیز جاعرق در دبی اوج و حجم رواناب به‌منظور اولویّت‌بندی در دبی اوج، جغرافیا و توسعه، 6 (12)، صص. 212-199.
ثقفیان، بهرام؛ فراز جو، حسن (1386) تعیین مناطق مولد سیل و اولویّت­بندی سیل­خیزی واحدهای هیدرولوژیک حوضه سد گلستان، علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 1 (1)، صص. 11-1.
جهانگیر، علیرضا؛ رائینی، محمود؛ ضیا احمدی، میرخالق (1387) شبیه­سازی فرایند بارش- رواناب با شبکۀ عصبی مصنوعی ANN و مقایسه با مدل HEC-HMS در حوضۀ معرف کارده، آب‌وخاک (علوم و صنایع کشاورزی)، 2 (22)، صص. 84-72.
زینی‌وند، حسین؛ ضیاء تبار احمدی، میرخالق؛ تلوری، عبدالرسول (1385) پهنه‌بندی سیل با به‌کارگیری نرم‌افزار HEC – RAS در دشت سیلابی سیلاخور بروجرد، منابع طبیعی ایران، 1 (59)، صص. 14-1.
سلطانی، محبوبه؛ محمدرضا، اختصاصی (1389) ارزیابی اقدامات آبخیزداری بر سیل­خیزی با استفاده از مدل HEC-HMS (مطالعة موردی: حوضۀ آبخیز منشاد)، پایان‌نامۀ کارشناسی­ارشد، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه یزد.
سوری‌نژاد، علی (1381) برآورد حجم رواناب حوضۀ آبخیز رودخانۀ کشکان با استفاده از GIS، تحقیق‌های جغرافیایی، 34 (43)، صص. 80-57.
علیزاده، امین (1385) اصول هیدرولوژی کاربردی، چاپ بیست و پنجم، انتشارات دانشگاه امام رضا، مشهد.
کلارستاقی، عطاالله؛ احمدی، حسن؛ جعفری، محمد؛ جعفریان جلودار، زینب؛ قدوسی، جمال؛ گلکاریان، علی (1388) ارزیابی کارایی مدل دامنة وپ در پیش­بینی رواناب و رسوب‌های کرت‌های مرتعی، مرتع، 3 (2)، صص. 332-317.
محمدی، حمزه؛ سلیمانی (1381) کاربرد مدل هیدرولوژیکی بارش-رواناب بر پایۀ GIS در پیش­بینی زمان وقوع سیل، پایان‌نامۀ کارشناسی­ارشد، دانشکدۀ کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه مازندران.
 یمانی، مجتبی؛ عنایتی، مریم (1384) ارتباط ویژگی‎های ژئومورفولوژیک حوضه‌ها و قابلیت سیل­خیزی (تجزیه و تحلیل داده‌های سیل از طریق مقایسة ژئومورفولوژیک حوضه‌های فشند و بهجت‌آباد)، تحقیق‌های جغرافیایی، 3 (54)، صص. 58-47.
Brauda, I., Fernandez, P. C., Bouraoui, F. (1999) Study of the rainfall-runoff process in the Andes region using a continuous distributed model, Journal of Hydrology, 216 (3-4), pp.155-171.
Chen, Y., Youpeng, X., Yixing, Y. (2009) Impacts of land use change scenarios on storm-runoff generation in Xitiaoxi basin, China, Quaternary International, 208 (1-2), pp. 121-128.
Foody, G. M., Ghoneim, E. M., Arnell, N. W. (2004) Predicting locations sensitive to flash flooding arid environment, Journal of Hydrology, 292 (1-4), pp. 48-58.
Knebel, M. R., Yang, Z. L., Hutechison, K., Maidment, D. R. (2005) Regional scal flood modeling using NEXRAD, rainfall, GIS and HEC – HMS/ RAS: A case study for the san antonio river basin summer 2002 storm event, jornal of environmental manegement, 75 (4), pp. 325-336.
McColl, C., Graeme, A. (2007) Land-use forecasting and hydrologic model integration for improved land-use decision support. Journal of Environmental Management, 84 (4), pp. 494-512.
Suriya, S; Mudgal, B. V. (2011) Impact of urbanization on flooding: The Thirusoolam sub watershed – A case study. Journal of Hydrology, 412 (413), pp. 210-219.
Suwanwerakamtorn, R. (1994) GIS and hydrological modelling for management of small watersheds. ITC Journol, 4, pp. 343-348.
Yang Li, X., Chau, K. W., Chun-Tian, C., Li, Y. S. (2006) A Web-based flood forecasting system for Shuangpai region. Advances in Engineering Software, 37 (3), pp. 146-158.