تحلیلی بر وضعیّت اشتغال در بخش گردشگری و تأثیر آن بر توسعة متوازن منطقه‌ای (مطالعه موردی: استان گیلان)

نویسندگان

1 استادیار دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام‌نور، رشت، ایران

2 استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، ایران

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام‌نور، رشت، ایران

چکیده

امروزه گردشگری از بخش‌های مهم در فعّالیّت‌های اقتصادی به­شمار آمده و همواره از دیدگاه‌های گوناگون مورد توجّه قرار گرفته است. پژوهش حاضر نیز به بررسی کارکرد گردشگری در ایجاد اشتغال در شهرستان‌های استان گیلان و تأثیر آن بر توسعة متوازن منطقه‌ای طی دو دورة زمانی 1385-1375 و 1390-1385 پرداخته است؛ روش پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و اطّلاعات مورد نیاز با تکیه بر اطّلاعات اسنادی، جمع‌آوری و برای تحلیل اثرات اشتغال‌زایی بخش گردشگری از «تعداد شاغلین فعّالیّت‌های مربوط به تأمین جا و غذا» به‌مثابة جایگزین در این زمینه استفاده شده است. یافته‌های پژوهش با استفاده از مدل‌های تغییر مکان – سهم، ضریب مکانی و ضریب آنتروپی بیانگر آن است که طی این دوره‌های زمانی بخش گردشگری در استان دارای رشد اشتغال‌زایی مثبت بوده است؛ در حالی که توزیع آن در شهرستان‌های استان در دورة زمانی 1385-1375 در راستای توسعة متوازن منطقه‌ای و در دورة زمانی 1390-1385 در این راستا نبوده و به­طور عمده به نفع شهرستان رشت بوده است. در دورة زمانی 1385-1375 شهرستان‌های آستارا، رشت، شفت و صومعه‌سرا و فومن در این بخش اقتصادی نسبت به استان دارای رشدِ کمتر و سایر شهرستان‌‌ها یعنی آستانة اشرفیه، بندر انزلی، تالش، رودبار و رودسر، لاهیجان و لنگرود دارای رشد بیشتر بوده‌اند؛ همچنین در بازة زمانی 1390-1385 به‌جز شهرستان‌های رشت، رودسر، لاهیجان و ماسال که رشدِ اقتصادیِ بیشتر نسبت به استان داشته­اند، دوازده شهرستان دیگر یعنی آستارا، آستانة اشرفیه، املش، بندر انزلی، تالش، رضوانشهر، رودبار، سیاهکل، شفت، صومعه‌سرا، فومن، لنگرود در این خصوص دارای رشد منفی بوده‌اند؛ افزون بر این طی دورة اوّل شهرستان‌های فومن، آستانة اشرفیه و لنگرود و طی دورة دوّم شهرستان‌های رشت، املش و لاهیجان موفّق‌ترین عملکرد را در حوزة افزایش سهم اشتغال بخش گردشگری داشته‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


آسایش، حسین؛ استعلاجی، علیرضا (1382) اصولو روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای (مدل­ها، روش­ها و فنون)، دانشگاه آزاد اسلامی، شهر ری.
احمدی، علی‌محمد (1384) توسعة صنعتی و نابرابری­های مناطق­های استان لرستان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان لرستان.
جمالی، فیروز؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ قنبری، ابوالفضل (1388) تحلیلی بر روند نابرابری در نقاط شهری استان‌های ایران (1365-1385)، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، 24 (95)، صص. 28-1.
حاتمی‌نژاد، حسین؛ حسینی، سید هادی (1392) تحلیل و پیش‌بینی اشتغال در شهر سبزوار، رهیافت تغییر سهم، اقتصاد پایه و نسبت مکانی، جغرافیا (فصلنامة علمی - پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، 11 (36)، صص. 121-99.
حاتمی­نژاد، حسین؛ پورحسین، حمید؛ محمدپور، صابر؛ منوچهری میاندواب، ایوب (1390) تحلیل عملکرد فضایی شهر میانی مرند در سطح شهرستان مرند، فصلنامة پژوهش­های جغرافیای انسانی، 78، صص. 43-23.
زاهدی، شمس­الدّین (1385) مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار، انتشارات آگاه، تهران.
زیاری، کرامت‌‌الله (1378) اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای، چاپ اوّل، انتشارات دانشگاه یزد، یزد.
زیاری، مدواری (1388) بررسی نظام شهری استان یزد، مجموعه­مقالات کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری، صص. 252-223.
سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (1383) درخصوص چشم­انداز توسعة بخش میراث فرهنگی و گردشگری کشور ایران «1384 تا 1404»، مرکز اسناد و کتابخانه سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، تهران.
سالنامة آماری استان گیلان (1390) استانداری گیلان، معاونت برنامه‌ریزی استانداری گیلان.
سرایی، محمد‌حسین؛ پورمحمد، اسماعیل (1387) تحلیل سازمان فضایی استان آذربایجان شرقی در سطوح شهری و ناحیه‌ای با استفاده از مدل آنتروپی (شاخص بی­نظمی)، فصلنامة فضای جغرافیایی، 22، صص. 72-57.
صباغ کرمانی، مجید (1377) تمرکز نسبی اشتغال در فعّالیّت‌های صنعتی استان‌های کشور (کاربرد مدل اقتصاد پایه)، پژوهشنامة بازرگانی، 5 (17)، صص. 85-63.
صدرموسوی، میر ستار؛ دخیلی کهنمویی، جواد (1386) ارزیابی وضعیّت تسهیلات گردشگری استان آذربایجان شرقی از دید گردشگران، مجلّة پژوهش‌های جغرافیایی، 61، صص. 143-129.
ضرابی، اصغر؛ محمدی، جمال؛ رنگیدن، قاسم (1389) سنجش پایداری توسعة شهرستان­های استان گیلان، فصلنامة ساخت شهر، 7 (13)، صص. 24-11.
ضرابی، اصغر؛ محمدی جمال؛ رخشانی‌نسب، حمیدرضا (1387) تحلیل فضایی شاخص­های توسعة خدمات بهداشت و درمان، فصلنامة رفاه اجتماعی، 7 (27)، صص. 234-213.
ضیایی، محمود؛ شجاعی، مسلم (1389) سطح‌بندی مقصدهای گردشگری: واکاوی مفهومی نو در برنامه‌ریزی فضایی گردشگری، فصلنامة مطالعات گردشگری، 13، صص. 46-25.
طیبی، سید کمیل؛ بابکی، روح­اله؛ جباری، امیر (1386) بررسی رابطة توسعة گردشگری و رشد اقتصادی در ایران (1338-1383)، پژوهشنامة علوم انسانی و اجتماعی «ویژة اقتصاد»، 7 (26)، صص. 110-83.
عیسی‌زاده، سعید؛ قدسی، سوده (1391) محاسبة ضرایب اشتغال‌زایی بخش گردشگری در اقتصاد ایران: با استفاده از مدل داده - ستانده، فصلنامة مطالعات مدیریت گردشگری، 7 (71)، صص. 172-151.
فنی، زهره (1382) شهرهای کوچک: رویکردی دیگر در توسعة منطقه‌ای، انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور، تهران.
کاظمی، مهدی (1386) مدیریت گردشگری، چاپ دوّم، انتشارات سمت، تهران.
کلانتری، خلیل (1380) برنامه‌ریزی و توسعة منطقه‌ای، چاپ چهارم، انتشارات خوشبین، تهران.
گی، چاک، وای (1382) جهانگردی و چشم­اندازی جامع، ترجمة علی پارساییان و محمد اعرابی، دفتر پژوهش­های فرهنگی، تهران.
لطفی، صدیقه؛ شعبانی، مرتضی (1392) ارائة مدلی تلفیقی جهت رتبه­بندی توسعة منطقه­ای مطالعة موردی: بخش بهداشت و درمان استان مازندران، نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13 (28)، صص. 30-7.
مافی، عزت­الله؛ سقایی، مهدی (1389) نگاهی به اقتصاد گردشگری در کلان‌شهرها (مطالعة موردی: کلان‌شهر مشهد)، مجلّة جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 15، صص. 292-267.
مرکز آمار ایران (1390) نتایج آمارگیری نیروی کار 1390، معاونت برنامه­ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری.
موسایی، میثم (1386) اقتصاد توریسم، نور علم، همدان.
مهرابی بشرآبادی، حسین؛ جلایی اسفندآبادی، سید عبدالمجید؛ شکیبایی، علیرضا؛ جاودان، ابراهیم (1389) بررسی نقش گردشگری در اقتصاد استان کرمان و توسعة کالبدی شهرستان‌های آن، فصلنامة مدیریت شهری، 26، صص. 152-139.
میرزایی، رحمت؛ سام آرام، عزت­اله؛ خاکساری، علی (1389) نقش صنعت گردشگری بر اشتغال و مقایسة آن با سایر بخش‌های اقتصادی مطالعة موردی منطقة اورامانات (استان کرمانشاه)، فصلنامة برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، 4، صص. 34-1.
نصیری­زاده، حمیدرضا؛ توتونچی، جلیل (1382) جهانگردی و اشتغال، مجموعه مقالات سیمنار: بررسی سیاست‌ها و برنامه­های توسعة جهانگردی، دانشگاه علامه طباطبایی.
نوربخش، سید مرتضی؛ اکبرپور سراسکانرود، محمد (1389) نقش گردشگری در توسعة اقتصادی کلان­شهرها، ویژه­نامة اقتصاد گردشگری شهری، صص. 20-4.
نوربخش، فرهاد (1382) توسعة انسانی و نابرابری‌های منطقه‌ای در ایران: الگویی برای سیاست­گذاری، فصلنامة اقتصاد سیاسی، 2، صص. 108-79.
Amirahmadi, H., Atash, F. (1987) Dynamics of Provincial Development and Display in Iran 1956-1984, TWPR, 9 (2), pp. 156-185.
Baidal, A., Ivars, J. (2004) Tourism Planning in Spain: Evolution and Perspective, Annals of tourism research, University of Alicante, Spain, 31 (2), pp. 313-333.
Cintyre, G. (1993) Sustainable Tourism Development: Guide for Local Planners, Madrid world tourism organization.
Dupont, V. (2007)Do Geographical Agglomeration, Growth and Equity Conflict?, Regional Science, 86 (2), pp. 193-213.
Durbarry, R. (2002) The Economic Contribution of Tourism in Mauritius, Annals of Tourism Research, 29 (3), pp. 862–865.
Erick, T. B. (2003) An Analysis of Variables That Influence Stakeholder Participation and Support for Sustainable Tourism Development in Rural North Carolina, A dissertation Submitted to the North Carolina state university of central Florida, for the degree of Doctor of Philosophy, Department of tourism and development.
Guun, C. A., Var, T. (2002) Tourism Planning: Basic, Concepts, Cases, (4th), New York, Routledge.
Hadder, R. (2003) Development Geography, Routledge, London, New York.
Inskeep, E. (1991) Tourism Planning: an Integrated and Sustainable Development Approach, Canada, John Willy & sons, INC.
Iwona, M., Batyk, S., Smoczyn, S. (2009)Tourism - Common Cause. Polish Tourist Products, Tourism management, 27, pp. 1-3
Kim, H. J., Chen, M. H., Jang, S. S. (2006) Tourism Expansion and Economic Development: the Case of Taiwan, Tourism Management, 27 (5), pp. 925- 933.
Liviu, A., Valentian, C. (2008) The Tourism in View of Regional Development in North-East Region Of Romania, The Annals of the Stefan cel Mare, University Succeava, 8, pp. 6-43.
Marin, D. (1992) Is the Export-Led Hypothesis Valid for Industrialized Countries?, The Review of Economics and Statistics, 4, pp. 678-688.
McCool, S. F. (1995) Linking Tourism the Environmental, And Concepts of Sustainability: Setting the Stage, Forest service, intermountain Research station.
Pacione, M. (2003) Urban Geography, a Global Perspective, 2th, London, Routledge.
Popescu R. I., Corbos R. A. (2010) The Role of Urban Tourism in the Strategical Development of Brasov Area, Theoretical and Empirical Researches in Urban Management, 7 (16), pp. 69-85.
Shankar, R., Anwar Sh. (2003)Bridging the Economic Divide Within Countries: A Scorecard on the Performance of Regional Policies in Reducing Regional Income Disparities, World Development, 31 (8), pp. 1421-1441.
Tosun, C. (2002) Host Perceptions of Impacts: A Comparative Tourism Study, Annalys of Tourism Research, 29 (1), pp. 231-253.
Tsai, Y. H. (2005) Quantifying Urban form: Compactness Versus Sprawl, Urban Studies, 42 (1), pp. 141-161.