ارزیابی تغییرات کاربری اراضی در دوران جنگ عراق و ایران و پس از آن (مطالعه موردی: حوضة آبخیز شهر ایلام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 دانشجوی کارشناسی مرتع و آبخیزداری، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

اطّلاع از وضعیّت تغییرات کاربری اراضی به­ منظور برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب زمین­ها در زمان حال و آینده مهم است. از میان روش‌های گوناگون مطالعة این تغییرات، استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و فنّاوری‌های RS و GIS یکی از بهترین راهکارها برای ارزیابی و آشکارسازی این تغییرات است. پژوهش حاضر مطالعه­ای کاربردی و میدانی با هدف بررسی روند تغییرات کاربری اراضی در سال‌های 1984، 2002 و 2007 برای حوضة آبخیز شهر ایلام است. به این منظور با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای ETM و به‌کارگیری نرم‌افزار ENVI برای هر دوره هشت نوع کاربری تعریف شد و با استفاده از نرم‌افزار Arc GIS مساحت کاربری‌های مورد نظر مشخّص شد. طبقه‌بندی‌های انجام­شده به‌صورت طبقه‌بندی نظارت‌شده با ضریب کاپای 5/96%، 3/92% و 8/97% به­ترتیب برای دوره‌های زمانی مورد بررسی است. نتایج نشان داد که میزان پوشش اراضی جنگلی در دوره‌های مورد بررسی دارای نوسان بوده که ازجمله علل کاهش آن می‌توان به استفاده از هیزم درختان جنگلی طی دوران جنگ تحمیلی برای پخت و پز و اهداف گرمایشی در اطراف شهر ایلام اشاره کرد که منجر به کاهش سطوح جنگلی شده است. افزایش سطوح جنگلی هم مربوط به جنگل‌کاری پس از دوران جنگ در اطراف شهر است؛ همچنین در بازه‌های زمانی یادشده کاربری باغ تغییرات محسوسی نداشته، در حالی که درصد مناطق مسکونی نسبت به سایر کاربری‌ها روند رو به رشدی داشته است که از علل آن می‌توان به افزایش جمعیّت، توسعة شهری و صنعتی اشاره کرد. نتایج نوشتار پیش رو نشان داد که از تصاویر ماهواره‌ای می‌توان به‌خوبی در بررسی تغییرات پوشش گیاهی استفاده کرد.
 

کلیدواژه‌ها


آره­نف، استن (1390) سنجش‌ازدور برای مدیران GIS، ترجمة علی‌اصغر درویش‌صفت؛ مهتاب پیرباوقار؛ منیژه رجب‌پور رحمتی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
تازه، مهدی (1383) بررسی نقش تغییرات کاربری اراضی در بیابان‌زایی محدوده شهر یزد، پایان‌نامة کارشناسی­ارشد، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
جعفری، رضا (1380) ارزیابی و تهیّة نقشة بیابان‌زایی با تحلیل و بررسی روش‌های FAO-UNEP و ICD در منطقة کاشان (فرسایش بادی و تخریب منابع آب)، پایان‌نامة کارشناسی­ارشد، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
خواجه‌الدین، جمال‌الدین (1377) نقش سنجش‌ازدور در توسعة کشاورزی و منابع طبیعی پایدار و استفاده از داده‌های آن در برنامه‌ریزی کشاورزی و صنعت، مجموعه­مقالات دوّمین همایش ملّی بیابان‌زایی و روش‌های مختلف بیابان‌زایی، کرمان.
زبیری، محمود؛ مجد، علیرضا (1392) آشنایی با فنّ سنجش‌ازدور و کاربرد در منابع طبیعی، چاپ دهم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
سازمان هواشناسی استان ایلام (1392) گزارش ادارة تحقیقات اقلیمی و هواشناسی کاربردی، استان ایلام.
سپهر، عادل؛ اختصاصی، محمدرضا؛ المدرسی، سیدعلی (1391) ایجاد سامانة شاخص‌های بیابان‌زایی براساس DPSIR (بهره‌گیری از روش فازی - تاپسیس)، مجلّة جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 23 (1) صص. 50-33.
سردشتی، ماهرخ؛ قنواتی، عزت‌اله؛ ضیائیان، پرویز؛ مرشدی، جعفر (1389) آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی حوضة آبخیز طالقان از سال 2002-1987 با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست و سنجش‌ازدور، همایش ملّی ژئوماتیک، سازمان نقشه‌برداری کشور، تهران.
صادقی، سپیده (1388) بررسی تغییرات بیابان‌زایی تکنوژنیکی محدودة شهر اصفهان با استفاده از مدل IMDPA، پایان‌نامة کارشناسی­ارشد مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه یزد.
علوی‌پناه، سیدکاظم؛ مسعودی، مسعود (1380) تهیّة نقشة کاربری اراضی با استفاده از داده‌های رقومی ماهوارة لندست TM و سیستم اطّلاعات جغرافیایی در مطالعة موردی منطقة موک استان فارس، مجلّة علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 8 (1) صص. 76-65.
فاضلی عطار، رزیتا (1386) کاربرد تصاویر ماهواره‌ای ASTER و تکنیک GIS در تهیّة نقشة کاربری اراضی اصفهان، پایان‌نامة کارشناسی­ارشد، دانشگاه صنعتی اصفهان.
کاوسی کلاشمی، حمیده؛ خیرخواه زرکش، میرمسعود؛ المدرسی، سیدعلی (1392) آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش طبقه‌بندی حداکثر احتمال و تکنیک‌های RS و GIS (مطالعة موردی: حوزة آبخیز باباولی سیاهکل)، اوّلین همایش ملّی جغرافیا، شهرسازی و توسعة پایدار، دانشگاه صنعت هوایی تهران.
گریوانی، گل­محمد (1388) وضعیّت بیابانی­شدن شمال خراسان، فصلنامة پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 16 (2) صص. 189-174.
میرفتح‌اللهی، عسکر (1376) تغییر کاربری اراضی کشاورزی شهر کلاردشت و پیامدهای آن، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد. دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
Callado, D., Camarasa. A. (2002) Satellite remote sensing analysis to monitor desertification processes in the crop-rangeland boundary of Argentina, Journal of Arid Environment, 52, pp.121-133.
Congalton, R. G., Green, K. (2008) Assessing the accuracy of remotely sensed data: principles and practices, CRC press.
Gad, A., Lotfy, I. (2008) Use of remote sensing and GIS in mapping the environmental sensitivity areas for desertification of Egyptian territory, Earth Discuss, 3, pp. 41-85.
Hadeel, A. S., Jbabar, M. T., Chen, X. (2010) Application of remote sensing and GIS in the study of environmental sensitivity to desertification: a case study in Basrah Province, southern part of Iraq, Applied Geomatics, 2 (3), pp. 101-112.
Jat, M. K., Garg, P. K., Khare, D. (2007) Monitoring and modeling of urban sprawl using remote sensing and GIS techniques, International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation,10, pp. 26-43.
Kundu, A., Dutta, D. (2011) Monitoring desertification risk through climate change and human interference using remote sensing and GIS techniques, International Journal of Geomatics and Geosciences, 2 (1), pp. 21-33.
Lal, R. (1997) Degradation and resilience of soil, Philosophical Transactions of the Royal Society B Biological Sciences, 352, pp. 997-1010.
Lu, D., Weng, Q. (2007) A survey of image classification methods and techniques for improving classification performance, International Journal of Remote Sensing, 28 (5), pp. 823-870.
Wail, M. K., Evrendliek, F., West, T., Watts, S., Pant, D., Gibbs, H., McClead, B. (1999) Assessing terrestrial ecosystem sustainability usefulness of regional carbon and nitrogen models, Nature and Resources, 35 (4), pp. 20-33.
Xia, L., Anthony, C. (2004) Analyzing spatial restructuring of land use patterns in a fast growing region using remote sensing and GIS, Landscape and urban planning, 69, pp. 355-345.