راهکارهای بکارگیری اراضی کشاورزی رها شده و بایر در شهرستان سنندج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار آموزش کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد توسعة روستایی، مؤسّسة آموزش عالی عمران و توسعه، همدان، ایران

چکیده

تغییر کاربری زمین­های کشاورزی، بی­استفاده­ماندن و رهاکردن زمین­های کشاورزی حاشیة شهرها، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی بخش کشاورزی و روستایی است. این تغییرات، طی دهه‌های اخیر آثار مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی را به­همراه داشته است؛ به همین سبب، پژوهش حاضر با هدف شناسایی راهکارهای جلوگیری از تغییر کاربری زمین­های کشاورزی از دیدگاه کشاورزان انجام شد. جامعة آماری این تحقیق را کشاورزان بخش مرکزی شهرستان سنندج (4900 = N) تشکیل داده‌اند. حجم نمونه‌ها درمجموع با استفاده از فرمول کوکران، 357 نفر تعیین شد و برای نمونه‌گیری، از روش نمونه‌گیری تصادفی سیستماتیک استفاده شد. ابزار جمع‌آوری داده‌ها پرسش­نامه بود که روایی آن توسّط گروه کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان کردستان و پایایی آن با انجام پیش‌آزمون و مقدار آلفای کرونباخ به­میزان 88/0 مورد تأیید قرار گرفت.برای تعیین راهکارهای جلوگیری از تغییر کاربری زمین­های کشاورزی، از مدل‌سازی معادلات ساختاری به روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. نتایج نشان داد که راهکارهای به‌کارگیری زمین­های کشاورزی رهاشده و بایر در چهار گروه شامل اجتماعی - اقتصادی، فنّی - ساختاری، مدیریتی - نظارتی و قانونی - سیاست‌گذاری قابل تقسیم‌بندی است. براساس نتایج تحلیل عاملی تأییدی از دید کشاورزان، مؤثّرترین راهکارها به­ترتیب قانونی - سیاست‌گذاری و مدیریتی- نظارتی هستند. راهکارهای قانونی و سیاست‌گذاری در منطقة مورد مطالعه یعنی شهرستان سنندج، می‌تواند عوامل دیگر را به خود وابسته کند و تا حدود زیادی مانع کاربری‌های اراضی کشاورزی در اطراف شهر گردد؛ بنابراین، لازم است تا با وضع قوانین اساسی و شفاف و اجرای سیاست‌های لازم‌الاجرا در زمینة کاربری‌های زمین‌های اطراف شهر و با برنامه‌ریزی و نظارت جدّی، این مشکل را مدیریت کرد.
 

کلیدواژه‌ها


احمدپور، امیر؛ علوی، اسماعیل (1393) شناسایی و تحلیل مؤلّفه‌های مؤثّر در تغییر کاربری اراضی کشاورزی روستایی (مطالعة موردی شهرستان ساری)، پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 5 (1)، صص. 120-109.
ارجمندی، امین؛ مهرابی بشرآبادی، حسین (1392) بررسی تغییرات الگوی کشت محصولات زراعی در ایران طی دورة 62-1361 تا 88-1387، اقتصاد کشاورزی، 7 (28)، صص. 104-87.
امیرنژاد، حمید (1392) بررسی عوامل مؤثّر بر تمایل کشاورزان جهت تغییر کاربری اراضی در استان مازندران، تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 5 (20)، صص. 106-87.
براتی، علی‌اکبر؛ اسدی، علی؛ کلانتری، خلیل؛ آزادی، حسین (1395) طرّاحی مدل معادلات ساختاری و تلفیقی علل و اثرات تغییر کاربری اراضی کشاورزی در ایران براساس دیدگاه کارشناسان سازمان امور اراضی کشاورزی، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 12 (1)، صص. 37-21.
بلالی، محمد؛ کئولارتز، ژوزف؛ کورتهالز، میشل (1390) مدیریت بازتابی اراضی و آب در ایران، ارتباط فنّاوری، حکمرانی و فرهنگ، قسمت دوم: نگرش ذی­نفعان و عناصر کلیدی چارچوب بازتابی، مجلّة پژوهش آب در کشاورزی، 25 (1)، صص. 20-1.
تقی‌لو، علی‌اکبر (1395) تحلیل مطلوبیت کاربری اراضی کلان­شهرستان ارومیه در راستای آمایش سرزمین، اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 5 (16)، صص. 72-55.
جمشیدی، علیرضا؛ امینی، امیر مظفر (1391) عوامل مؤثّر بر پذیرش و اجرای طرح یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی در استان ایلام، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 2 (7)، صص. 118-103.
داداش­پور، هاشم؛ محسن­زاده، سینا (1391) امکان‌سنجی استفاده از الگوی انتقال حقوق توسعه برای حفاظت از اراضی کشاورزی شهر بابلسر، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 12 (25)، صص. 29-7.
رضایی مقدم، کوروش، کرمی، عزت­اله (1385) ترویج کشاورزی، فقر و کشاورزی پایدار: کاربرد تحلیل مسیر
(Path Analasis)، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 2 (1)، صص. 72-55.
رضایی مقدم، کوروش؛ رحیمی، سمانه؛ بخشوده، محمد (1393) عوامل فردی، اقتصادی، اجتماعی، محیطی و زراعی مؤثّر بر پذیرش یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی: مورد مطالعه شهرستان شیراز، تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 6 (22)، صص. 157-135.
سعدی، حشمت‌الله؛ عواطفی اکمل، فرشته (1397) عوامل مؤثّر بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی در روستاهای شهرستان همدان، اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 7 (24)، صص. 226-211.
سیف‌الدّینی، فرانک (1391)، برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، انتشارات آئیژ، تهران.
شمس‌الدّینی، علی؛ امیری فهلیانی، محمدرضا (1394) بررسی عوامل اثرگذار بر مدیریت کاربری اراضی روستایی در شهرستان ممسنی، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5 (19)، صص.100-85.
عنابستانی، علی‌اکبر (1388) بررسی آثار کالبدی خانه‌های دوم بر توسعة سکونت­گاه‌های روستایی: مطالعة موردی روستاهای ییلاقی شهر مشهد، روستا و توسعه، 12 (4)، صص. 166-149.
عینالی، جمشید؛ فراهانی، حسین؛ سهرابی وفا، سمیرا (1392) ارزیابی نقش یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی در بهبود تولید در بهره‌برداری‌های آبی دهستان خراورده شهرستان خدابنده، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 2 (3)، صص. 69-51.
فاطمی، مهسا؛  کرمی، عزت اله؛ زمانی، غلامحسین (1395) سیستم‌های عمدة تغییر کاربری زمین در کشاورزی استان فارس، دوفصلنامة علوم ترویج و آموزش کشاورزی، 12 (2)، صص. 214-197.
قادرمرزی، حامد (1390) گسترش فضایی شهر و تغییر کاربری زمین در روستاهای پیرامونی شهر سنندج طی دورة 1387-1355، مطالعات شهری، 1 (1)، صص. 76-61.
قاسمی، وحید (1392) مدل‌سازی معادلات ساختاری در پژوهش‌های اجتماعی، انتشارات جامعه‌شناسان، تهران.
قدیری معصوم، مجتبی؛ باغبانی، حمیدرضا؛ نورانی، حمیده (1391) نقش گردشگری روستایی در روابط شهر و روستا در شهرستان طالقان، برنامه‌ریزی فضایی، 2 (5)، صص. 48-27.
قنبران، عبدالحمید؛ ماهر، محمدمهدی (1392) بررسی تفکیک و تجمیع اراضی و مستحدثات براساس قوانین و ضوابط حقوقی ایران و تأثیر آن بر شکل شهر، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعة پایدار شهری، (صص.  161-1)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز.
کلالی مقدم، ژیلا (1394) بررسی عوامل مؤثّر بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی (نمونة موردی: مناطق روستایی شهرستان رشت)، پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 4 (9)، صص. 132-113.
متوسلی، بهنام؛ قربانیان، علیرضا؛ نادریان زاده، علیرضا؛ زارع شاهی، حسین (1395) بررسی عوامل و دلایل تغییر کاربری در طرح‌های هادی روستاهای شهرستان تفت طی سال‌های 1392-1389، مسکن و محیط روستا، 35 (155)، صص. 92-77.
مشیری، سید رحیم، قماش­پسند، محمدتقی (1391) تحلیلی پیرامون اثرات و پیامدهای تغییر کاربری اراضی کشاورزی در روستاهای بخش مرکزی شهرستان لاهیجان در دهه اخیر، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی (چشم‌انداز جغرافیایی)، 7 (21)، صص. 13-1.
میردامادی، سید مهدی؛ احمدی گرجی خیلی؛ حسین (1393) شناسایی عوامل تأثیرگذار بر تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی از دیدگاه کارشناسان جهاد کشاورزی شهرستان ساری، استان مازندران، سوّمین همایش ملّی توسعة پایدار روستایی، (صص. 9-1)، همدان، مؤسّسة آموزش عالی عمران و توسعه، 22 و 23 مرداد 93.
نوروزی، حسین؛ نجات، سهیل (1395) مدل‌سازی معادلات ساختاری به زبان ساده Warp PLS و LISREL، نشر فوژان، تهران.
Abolina, E., Luzadis, V. (2015) Abandoned Agricultural Land and its Potential for Short Vatation Woody Crops in Latvia, Land Use Policy, 49, pp. 435-445.
Agarwal, C., Green, G. M., Grove, J. M., Evans, T. P., Schweik, C. M. (2002) A Review and Assessment of Land- Use Change Models: Dynamics of Space, Time Amd Human Choice, U.S. Department of Agriculture, Forest services, Northeastern Research Station.
Amsalu, A., Stroosnijdar, L., Graaff, J. (2007) Long-Term Dynamics in Land Resource Use and the Driving Factors in the Beressa Watershed, Highland, of Ethiopia, Environmental Management, 83 (4), pp. 448-459.
Barati, A. A., Asadi, A., Kalantari, K., Azadi, H., Witlox, F. (2015) Agricultural Land Conversion in Northwest Iran, International Journal of Environmental Research, 9 (1), pp. 281-290.
Brannstrom, C., Jepson, W., Filippi, J. A., Redo, D., Xu, Z., Ganesh, S. (2008) Land Change in the Brazilian savanna (cerrado), 1986- 2002: Comparative Analysis and Implications for land-Use Policy, Land Use Policy, 25 (4), pp. 579- 595.
Gao, J., Liu, Y. (2010) Determination of Land Degradation Causes in Tongyu County, Northeast China via land Cover Change Detection, International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 12 (1), pp. 9- 16.
Gollnow, F., Lakes, T. (2014) Policy change, land use, and agriculture: The Case of  Soy Production and Cattle Ranching in Brazil, 2001-2012, Applied Geography, 55, pp. 203-211.
Hoogendoorn, G., Visser, G. (2010) Second homes and Local Economic Impacts in the South African Post-Productivist Countryside (Supervisor: Visser, G.), Ph.D Dissertation in Geography, University of the Free State, USA.
Kristensen, S. B. P. (2016) Agriculture and Landscape Interaction- Landowners` Decision-Making and Drivers of Land Use Change in Rural Europe, Land Use Policy, 57, pp. 759-763.
Li, Z., Liu, W., Zhang, X., Zheng, F. (2009) Impacts of Land Use Change and Climate Variability on Hydrology in an Agricultural Catchment on the Loess Plateau of China, Hydrology, 377 (1-2), pp. 35-42.
Lipton, M., Saghai, Y. (2017) Food Security, Farmland Access Ethics, and Land Reform, Global Food Security, 12, pp. 59-66.
Liu, Z. Muller, M. Rommel, J., Feng, S. (2016) Community- Based Agricultural Land Consolidation and Local Plites: Survey Evidence from China, Rural Studies, 47, pp. 449-458.
Muller, D., Zeller, M. (2002) Land use dynamics in the central highlands of Vietnam: A Spatial Model Combining Village Survey Data with Satellite Imagery Interpretation, Agricultural Economics, 27, pp. 333-354.
Newman, L. Jordan Powell, L., Wittman, H. (2015) Landscappes of Food Production in Agriburbia: Farmland Protection and Local Food Movements in British Columbia, Ruyal Studies, 39, pp. 99-110.
Rahman, S. Sunder land, T., Kshatriya, M. Mroshetno, J. Pagella, T. Healey, J. (2016) Towards Productive Landscapps: Trade-Offsin Tree-Cover and Income Across a Matrix of Smallholder Agricultural Land-Use Systems, Land Use Policy, 58, pp.152-164.
Smaliychuk, A. Muller, D. Prish chppov, A. Levers, C. kruhlov, I., Kuemmerlp, T. (2016) Recultivation of abandoned agricultural lands in ukraine: Patterns and drivers, Global Environmental chang, 38, pp. 70-81.
Spartz, J. T., Rickenbach, M., Shaw, B. R. (2015) Public Perceptions of Bioenergy and Land Use Change: Comparing Narrative Frames of Agriculture and Forestry, Biomass and Bioenergy, 75, pp. 1-10.
Steiner, K., Herweg, K., Dumanski, J. (2000) Practical and Cost-Effective Indicators and Procedures for Monitoring the Impacts of Rural Development Projects and Land Quality and Sustainable Land Management, Agricultural, Ecosystems and Environment, 81 (2), pp. 147-154.
Stuart, D., Gillon, S. (2013) Scaling Up to Address New Challenges to Conservation on US Farmland, Land Use Policy, 31, pp. 223-236.
Tan, R. Beckmann, V. Vander berg, L., QU, F. (2009) Governing Farmland Conversion: Comparing China with the Netherlands and Germany, Land Use Policy, 26 (4), pp. 961-974.
Ustaoglu, E., Castillo, C. P., Crisioni, C. J., Lavalle, C. (2016) Economic Evaluation of Agricultural Land to Assess Land Use Changes, Land Use Policy, 56, pp. 125-146.
Vasconcelos, M. J. P., Biai, J. C., Araujo. A., Diniz, M. A. (2002) Land Cover Change in two Protected Areas of Guinea-Bissau (1359- 1998), Applied Geography, 22, pp. 139- 156.
Vasile, A. J., Popescu, C., Ion, R. A., Dobre, I. (2015) From Conventional to Organic in Romanian Agriculture- Impacy Assessment of Land Use Changing Paradigm, Land Use Policy, 46, pp. 258-266.
Verburg P. H., Van Eck J. R., de Nijs T. C., Dijst M. J., Schot P. (2004) Determinants of Land-Use Change Patterns in the Netherlands, Environment and Planning, 31, pp. 125-150.
Yucer, A. Kan, M. Demirtas, M. Kalanlar, S. (2016) The Importance of Crpating New Inheritance Policies and Laws that Reduce Agricultural Land Fragmentation and its Negative Impacts in Turkey, Land Use Policy, 56, pp. 1-7.