به‎کارگیری مدل اندوختگاه زیست‎کره به منظور طرح‎ریزی حفاظت سرزمین و ترویج استفاده‎های مردمی پایدار (منطقه موردمطالعه: دهستان دنا)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حکمرانی سرزمینی، دانشکده حکمرانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 گروه مطالعات محیطی، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی (سمت)، تهران، ایران

3 گروه حکمرانی آب و کشاورزی، دانشکده حکمرانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22126/ges.2024.10799.2763

چکیده

پهنه‎بندی مناطق تحت حفاظت با کاهش تعارض میان حفاظت و استفاده‎های مردمی، بر پایداری این مناطق می‎افزاید. در اجرای مدل اندوختگاه‎ زیست‎کره، به عنوان اهرم کلیدی ترویج توسعه پایدار، پهنه گذار مورد بی‎توجهی قرار گرفته است، هدف این پژوهش، پهنه‎بندی دهستان دنا بر اساس تحلیل فضایی تغییرات انسجام ساختاری سیمای سرزمین و مردم‎نگاری ارزش‎های مکان از دیدگاه جوامع محلی است. به همین منظور، انطباق با زیستگاه، انطباق با ارزش حفاظتی، فاصله از پهنه استفاده مردمی و تغییرات انسجام ساختاری سیمای سرزمین، نقشه‎سازی، طبقه‎بندی و روی‎هم‎گذاری شده ‎است. با مقایسه واحدهای به‌دست‌آمده با مدل حرفی منطقی، تخصیص پهنه‎ها صورت‌گرفته است. بر اساس یافته‎ها، طی حدود سی‌سال، تغییرات فضایی انسجام ساختاری سیمای سرزمین قابل‌توجه بوده است. در ارتفاع‎های بالاتر، ساختار سیمای سرزمین، نسبتاً بدون تغییر باقی‌مانده است، اما در ارتفاع‎های پایین و میانی، روند تخریبی داشته است. بیشترین کاهش انسجام ساختاری در اطراف سکونتگاه‎ها، رودخانه‎ها و بزرگراه رخ‌داده است. مناطق با ارزش حفاظتی، به پهنه هسته تخصیص‌داده‌شده است. در پهنه سپر، حفظ ارتباط میان لکه‎ای اصیل بزرگ درون‌هسته و لکه‎های پیرامون موردنظر است. استفاده‎های مردمی، خارج از هسته حفاظتی و تا جای ممکن خارج از پهنه سپر در نظر گرفته شده است. مناطق وسیعی از دهستان دنا به‌عنوان پهنه استفاده‎های مردمی شناسایی شده که انطباق‎ بالایی با پهنه گذار دارد. در این پهنه، آموزش و توانمندسازی جوامع محلی باتکیه‌بر معیشت‎های جایگزین و سپردن بخشی از نظارت بر حفاظت به آن‎ها لازم است. بر اساس مقایسه دو پهنه‎بندی قدیمی و پیشنهادی، رویکرد جدید در کنار تخصیص مناطقی وسیع‎تر به حفاظت، با تخصیص پهنه استفاده‎های مردمی، بستر ایجاد یک منطقه حفاظت شده مردمی بومی است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آل‌محمد، سیده؛ امیدی‎فر، رضا؛ یوسفوند، سامان؛ رمضانی‎مهریان، مجید (1402). تحلیل مقایسه‌ای رویکردهای حکمرانی مناطق تحت حفاظت و روند تکامل حفاظت سیمای سرزمین. فصلنامه علمی راهبرد، 32(2)، 307-330. doi: 10.22034/rahbord. 2023.417486.1598
آل‎محمد، سیده؛ یاوری، احمدرضا؛ ملک‎محمدی، بهرام؛ صالحی، اسماعیل؛ امیری، محمدجواد (1399). نقشه‌سازی مشارکتی پهنه استفاده مردمی دهستان دنا در مجاورت منطقه حفاظت‌شده دنا. جغرافیا و پایداری محیط، 10 (1)، 53- 68. doi: 10.22126/ ges.2020.4750.2158
پیشنماز احمدی، مجید؛ محمدزاده، کیوان؛ حجازی، سید اسدالله (1396). ارزیابی الگوی تغییرات پوشش جنگلی با استفاده از تکنیک‌های فازی شیءگرا (مطالعه موردی: شهرستان کلیبر).  جغرافیا و پایداری محیط، 7 (4)، 95-111. doi: 10.1016/j.jnc.2015.11.004
جعفری، حمیدرضا؛ انق، احمد (1384). زون‎بندی منطقه حفاظت شده‎ گنو با استفاده از GIS. محیطشناسی، 31 (38)، 39-46. doi: 20.1001.1.10258620.1384.31.38.6.4
دهداردرگاهی، محمد؛ کرمی، محمود؛ خراسانی، نعمت‎اله (1386). زون‎بندی منطقه شکار ممنوع دیلمان و درفک با استفاده از GIS. محیط‎شناسی، 33 (43)، 51-60. doi: 20. 001.1.10258620.1386.33.43.6.8
زارعیان، حلیمه؛ اسماعیلی، حمیدرضا؛ غلامحسینی، علی؛ موذنی، علی (1393). زون‎بندی منطقه شکار ممنوع کوه گُرم جهرم به‌منظور بررسی امکان تبدیل به یکی از مناطق تحت حفاظت با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی. زیستشناسی جانوری تجربی، 2 (4)، 77-90. https://eab.journals.pnu.ac.ir/article_1348.html
صادق‌اوغلی، رقیه؛ جهانی، علی؛ علیزاده شعبانی، افشین؛ گشتاسب، حمید (1398). ارزیابی ساختار سیمای سرزمین، به‌منظور توسعه و یکپارچه‌سازی مناطق تحت ‌حفاظت. آمایش سرزمین، 11 (1)، 57-78. doi: 10.22059/jtcp.2019.277846.669976
مجنونیان، هنریک (1380). ارزیابی توان محیط‎زیستی پناهگاه حیات‌وحش لندویل. محیطشناسی، 27 (27)، 23- 33. doi: 20.1001.1.10258620.1380.27.27.4.2
مخدوم، مجید؛ دهداردرگاهی، محمد (1381). زون‎بندی پارک ملی گلستان. محیطشناسی، 28 (29)، 71-77. doi: 20.1001.1.10258620.1381.28.29.7.6
مهدوی، علی؛ رنگین، سمیه؛ مهدی‌زاده، حسین؛ میرزایی‌زاده، وحید (1397). مدل‌سازی تخریب جنگل‌های زاگرس با استفاده از رگرسیون لجستیک (مطالعه موردی: جنگل‌های چرداول استان ایلام). جغرافیا و پایداری محیط، 8 (2)، 1- 13. doi: 20.1001.1.23223197.1397.8.2.1.5
نامجو، الهام؛ بهروزی راد، بهروز؛ مرشدی، جعفر؛ فاتح، اسفندیار (1396). زون‎بندی منطقه شکار ممنوع قلعه شاداب در خوزستان با استفاده از GIS. پژوهش‎های محیطزیست،  8 (15)، 31- 83. doi: 20. 001.1.20089597.1396.8.15.9.5