بازسازی برف مرز کواترنری واحد ژئومورفیک زاگرس ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار ژئومورفولوژی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 کارشناس‌ارشد ژئوموفولوژی، دانشگاه زنجان،زنجان، ایران

چکیده

اگرچه دورة کواترنری در میان دوره‌های زمین‌شناسی ازنظر زمانی، بسیار کوتاه است، ولی نزد ژئومورفولوژیست­ها بسیار مهم است. اهداف اصلی این مقاله، ارائة بهترین روش برآورد ارتفاع برف‌مرز دائمی، تجزیه و تحلیل اثر تغییر عرض جغرافیایی و جهت ناهمواری بر ارتفاع برف­مرز دائمی کواترنری و درنهایت، ترسیم نقشة فرایند یخچالی برای واحد ژئومورفیک زاگرس در طی کواترنری است. به این منظور، ابتدا با توجّه به فرم خطوط منحنی میزان در نقشه‌های توپوگرافی 50000/1، بیش از 2000 نقطة سیرکی در واحد زاگرس شناسایی شد. به­دلیل وسعت منطقة مورد مطالعه، ابتدا ارتفاع برف­مرز دائمی در حوضه‌های آبریز به تفکیک برآورد شد. ارتفاع برف­مرز به روش‌های رایت، ارتفاع کف سیرک، نسبت پنجه به دیواره و نسبت‌های ارتفاعی برآورد شد. امتداد ناهمواری‌های زاگرس سبب شکل‌گیری سیرک‌های یخچالی در جهات شمال شرقی جنوب غربی شده است. پراکندگی سیرک‌های شناسایی‌شده دال بر این است که دامنه‌های شمال شرقی این واحد، شرایط مساعدتری برای شکل‌گیری سیرک داشته است. تجزیه و تحلیل ارتفاعات برآوردی برای برف مرز بر اساس روش‌های مختلف، دال بر این است که ارتفاع برف­مرز دائمی در روش نسبت‌های ارتفاعی ازنظر عدد ارتفاعی و انعکاس اثرگذاری جهت سطوح ارضی بر اختلاف برف­مرز دائمی، ارتفاع مناسب‌تری است. گستردگی زاگرس در عرض جغرافیایی، سبب تفاوت ارتفاع برف‌مرز قسمت‌های مختلف آن شده است، به‌طوری که ارتفاع برف­مرز دائمی جنوبی‌ترین حوضه (بختگان - مهارلو) 661 متر مرتفع‌تر از شمالی‌ترین حوضه (مرزی غرب) برآورد شده است. متوسّط ارتفاع برف­مرز واحد زاگرس 2719 متر است. درمجموع، ارتفاع برف­مرز دامنه‌های نسار این واحد 2561 متر و دامنه‌های نگار (دامنه‌های جنوب غربی) 2822 متر برآورد شد (261 متر اختلاف ارتفاع). تجزیه و تحلیل اثر مقدار شیب و ارتفاع قلل بر ارتفاع برف­مرز بیانگر آن است که اثرگذاری این عوامل بر ارتفاع برف­مرز دامنه‌های نگار بیشتر از دامنه‌های نسار است.

 

کلیدواژه‌ها


آرین، مهران؛ هاشمی، سید احمد (1387) پهنه‌بندی لرزه زمین­ساختی زاگرس، مجلّة علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی، 18 (69)، صص. 76-63.
امیراحمدی، ابوالقاسم؛ مقصودی، اکبر؛ احمدی، طیبه (1390) بررسی آثار یخچالی کواترنر و تأثیر آن بر عدم شکل‌گیری مدنیّت و سکونتگاه‌های مهمّ شهری در دشت آسپاس، مطالعات و پژوهش شهری و منطقه‌ای، 3 (10)، صص. 75-61.
جعفربیگلو، منصور؛ یمانی، مجتبی؛ عباس­نژاد، احمد؛ زمان­زاده، سید محمد؛ ذهاب ناظوری، سمیه (1393) بازسازی برف‌مرزهای یخچالی کواترنر در کوهستان بیدخوان (استان کرمان)، فصلنامة علمی - پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران، 12 (40)، صص. 107-93.
جعفری، غلامحسن (1395) بررسی لندفرم‌های یخچالی کواترنری تودة کوهستانی الوند همدان با تأکید بر قسمت‌های مختلف سیرک، فصلنامة جغرافیا و مطالعات محیطی، 5 (19)، صص. 139-129.
جعفری، غلامحسن؛ آوجی، مینا (1395) بررسی آثار برف­مرز دائمی یخچال‌های کواترنری تودة کوهستانی قروه، فصلنامة کواترنری ایران، 2 (4)، صص. 391-379.
جعفری، غلامحسن؛ آوجی، مینا (1396) بازسازی سیرک‌های یخچالی در کراترهای آتش‌فشانی کواترنری (مطالعة موردی قروه کردستان)، پژوهش‌های فرسایش محیطی، 2 (26)، صص. 15-1.
خوش‌رفتار، رضا؛ فرید مجتهدی، نیما؛ اسعدی اسکوئی، ابراهیم؛ نوروزپور شهر بیجاری، کامبیز (1395) شواهد ژئومورفولوژیکی یخچال‌های کوهستانی پلئیستوسن پایانی در کوه شاه البرز- البرز غربی، فصلنامة کواترنری ایران، 2 (2)، صص. 165-155.
رامشت، محمدحسین؛ کاظمی، محمدمهدی (1386) آثار یخچالی در حوضة اقلید فارس، رشد آموزش جغرافیا، 21 (4)، صص. 11-3.
رامشت، محمدحسین؛ نعمت‌الهی، فاطمه (1383) آثار یخساری در ایران، نشریة دانشکدة علوم انسانی تبریز، 3 (17)، صص. 149-130.
سرور، جلیل‌الدّین؛ فرید مجتهدی، نیما (1390) شواهد ژئومورفولوژیکی یخچالی پلئیستوسن در دامنة شمالی کوه خشچال (البرز غربی)، فصلنامة جغرافیایی سرزمین، 8 (31)، صص. 67-51.
سیف، عبدالله؛ ثروتی، محمدرضا؛ راهدان مفرد، محمد (1394) بازسازی برف­مرزهای کواترنری پایانی در محدودة سایت ریگ، تحقیقات جغرافیایی، 30 (1)، صص. 208-193.
شریفی، محمد؛ طاهری­نژاد، کاظم؛ فرح‌بخش، زهرا (1395) ارزیابی تغییرات اقلیمی بین زمان حال و پلئیستوسن و بازسازی شرایط اقلیمی گذشته با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک (مطالعة موردی: حوضة دشت ابراهیم‌آباد - یزد)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، 5 (1)، صص. 628-610.
شمسی‌پور، علی‌اکبر؛ باقری سیدلشکری، سجاد؛ جعفری اقدم، مریم؛ سلیمی­منش، جبار (1394) بازسازی برف­مرزهای آخرین دورة یخچالی با شواهد دوره‌های یخچالی در زاگرس شمال غربی (مطالعة موردی: طاقدیس قلاجه)، جغرافیا و توسعه، 13 (39)، صص. 74-61.
طاحونی، پوران (1383) شواهد ژئومورفولوژیک فرسایش یخچالی پلئیستوسن در ارتفاعات طالش، پژوهش‌های جغرافیایی، 36 (470)، صص 55-31.
عساکره، حسین (1390) مبانی اقلیم‌شناسی آماری، انتشارات دانشگاه زنجان، زنجان.
قاسمی­فر، الهام؛ ناصرپور، سمیه (1393) پهنه‌بندی اقلیمی ناحیة زاگرس، اطّلاعات جغرافیایی، 23 (89)، صص. 60-54.
قهرودی تالی، منیژه؛ ثروتی، محمدرضا؛ حسنی قارنایی، رسول (1392) تحلیل ناپایداری‌های حاصل از نهشته‌های یخچالی در حوضة رود زاب کوچک، فضای جغرافیایی، 13 (43)، صص. 17-1.
قهرودی تالی، منیژه؛ حسنی قارنایی، رسول (1394) شواهد یخچالی در مناطق کوهستانی مرز ایران، ترکیه، عراق (کوهستان بزسینا و دالامپر)، فصلنامة کواترنری ایران، 1 (4)، صص. 337-323.
قهرودی تالی، منیژه؛ نصرتی، کاظم؛ عبدلی، اسماعیل (1394). تخمین برف­مرز در آخرین دورة یخچالی در حوضة دالاخانی، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 26 (2)، صص. 246-231.
کیانی، طیبه؛ رامشت، محمدحسین؛ ملکی، امجد؛ صفاکیش، فریده (1395) بررسی تغییرات حوضة گاوخونی در فاز پایانی کواترنر، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 48 (2)، صص. 229-213.
ملکی، امجد؛ جباری، ایرج؛ حسینی، هاشم (1397) بازسازی قلمروهای مورفودینامیکی براساس شواهد ژئومورفولوژی یخچالی و مجاور یخچالی (مطالعة موردی: کوه‌های چهل­چشمه و سارال در استان کردستان)، فصلنامة کواترنری ایران، 2 (3)، صص. 130-117.
یمانی، مجتبی (1386) ژئومورفولوژی یخچال زردکوه (بررسی اشکال ژئومورفیک و حدود گسترش آن‌ها)، پژوهش‌های جغرافیایی، 39 (7)، صص. 139-125.
یمانی، مجتبی؛ زمانی، حمزه (1395) تعیین ارتفاع خطّ تعادل (ELA) در درّة هراز در آخرین دورة یخچالی، فصلنامة کواترنری ایران، 2 (4)، صص. 314- 305.
یمانی، مجتبی؛ شمسی‌پور، علی‌اکبر؛ جعفری اقدم، مریم (1390) بازسازی برف­مرزهای پلیوستوسن در حوضة جاجرود، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 43 (76)، صص. 50-35.
یمانی، مجتبی؛ مقیمی، ابراهیم؛ عزیزی، قاسم؛ باخویشی، کاوه (1392) تعیین قلمروهای مورفوکلیماتیک هولوسن در بلندی‌های غرب استان کردستان، پژوهش‏های جغرافیای طبیعی، 45 (4)، صص. 14-1.
Augustinus, P., Fink, D., Fletcher, M. S., Thomas, I. (2017)Re-assessment of the mid to late Quaternary glacial and environmental history of the Boco Plain, western Tasmania, Quaternary Science Reviews, 15 (160), pp. 31-44.
Barr, I. D., Spagnolo, M. (2015) Glacial cirques as palaeoenvironmental indicators: Their potential and limitations, Earth-Science Reviews, 151 (1) pp. 48-78.
Dahms, D., Egli, M., Fabel, D., Harbor, J., Brandová, D., de Castro Portes, R., Christl, M. (2018) Revised Quaternary glacial succession and post-LGM recession, southern Wind River Range, Wyoming, USA, Quaternary Science Reviews, 15 (192), pp. 167-184.
Delmas, M., Gunnell, Y., Calvet, M. (2015) A Critical Appraisal of Allometric Growth Among Alpine Cirques Based on Multivariate Statistics and Spatial Analysis, Geomorphology, 228, pp. 637-652.
Mîndrescu, M., Evans, I. S. (2014) Cirque form and development in Romania: allometry and the buzzsaw hypothesis, Geomorphology, 208 (1) pp. 117-136.
Moussavi, M. S., Valadan Zoej, M. J., Vaziri, F., Sahebi, M. R., Rezaei, Y. (2009) A New Glacier Inventory of Iran, Annals of Glaciology, 50 (53), pp. 93-103.
Napieralski, J., Harbor, J., Li, Y. (2007) Glacial Geomorphology and Geographic Information Systems, Earth-Science Reviews, 85 (1), pp. 1-22.
Pedrami, M. (1982) Pleistocene Glaciation's and Paleoclimate in Iran, Geol. Surv. Iran, Tehran.
Porter, S. C. (2000) Snowline Depression in the Tropics during the Last Glaciation, Quaternary science reviews, 20 (10), pp.1067-1091.
Sarıkaya, M. A., Ciner, A., Zreda, M. (2011) Quaternary glaciations of Turkey, Developments in quaternary science, 15 (1), pp. 393-403.
Xu, X. (2014) Climates during Late Quaternary glacier advances, glacier-climate modeling in the YingpuValley, the eastern Tibetan Plateau, Quaternary Science Reviews, 101 (1), pp. 18-27.