بررسی و مقایسة خصوصیّات خاک خندق‌ها (مطالعة موردی: منطقة چابهار و سیستان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری آبخیزداری و استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سیستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زابل، ایران

2 دانشجوی دکتری بیابان دانشگاه کاشان و کارشناس ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان جنوبی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بیرجند، ایران

چکیده

استفادة بی‌رویه از زمین به دلیل افزایش جمعیّت باعث کاهش حاصلخیزی، تخریب و فرسایش آن گردیده است. فرایند نهایی این برداشت‌های نامعقول، افزایش چالش‌های اقتصادی - اجتماعی و زیست‌محیطی است. بخش عمدة تلفات خاک از طریق فرسایش آبی صورت می‌گیرد که پیشرفته و حادّ آن،نوع خندقی است. هدف از اجرای این پژوهش، مقایسة خاک خندق‌های دو منطقة چابهار (خندق شمارة 1 و 2) و سیستان است. برای اجرای این پژوهش، محدودة پراکنش خندق‌ها و همچنین نوع اقلیم آنها مشخّص شد. بر اساس مطالعات میدانی برخی از خصوصیّات خندق‌ها در نقاط مختلف آنها شناسایی گردید. از محلّ سر و فاصله­های 25، 50 و 75 درصد طول آنها، از دولایة خاک سطحی (15-0) و عمقی (30-15 سانتی‌متری) نمونه‌های خاک برداشت و به آزمایشگاه منتقل شد. ویژگی‌های اسیدیته، شوری، درصد سدیم قابل تبادل، ظرفیّت تبادل کاتیونی،درصد اشباع و بافت خاک اندازه‌گیری شد. داده‌ها با استفاده از برنامة آماری SPSS موردتجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقایسة میانگین خصوصیّات فیزیکی و شیمیایی خاک با استفاده از آزمون T نشان داد که بین مقدار pH، EC، SAR، CEC، ESP، SP، رس، سیلت و شن در منطقة چابهار و سیستان اختلاف معنی‌داری وجود ندارد. شکل پروفیل عمودی رأس خندق‌های منطقة چابهار به ترتیب مایل و غارمانند و از سیستان عمودی است. پلان عمومی خندق‌های چابهار از نوع پنجه‌ای و خطّی بوده ولی در منطقة سیستان به صورت مرکّب است. از لحاظ پلان رأس خندق شباهت‌های بین برخی از خندق‌ها وجود دارد. به صورتی که خندق‌های U و Vشکلبه ترتیب دارای پلان رأس شاخه‌ای و نقطه‌ایاست.

کلیدواژه‌ها


 
احمدی، حسن (1386) ژئومورفولوژی کاربردی )فرسایش آبی(،چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
 
احمدی، حسن؛ محمدی، علی‌اصغر؛ قدوسی، جمال؛ سلاجقه، علی ( ۱۳۸۶) تست چهار مدل برای پیشبینی توسعه رأس گالی (مطالعه موردی: حوزه حبله­رود – ایران)، مجلّة بیابان، 14 (12)، صص. 68-61.
 
راهنما، جعفر؛ خسروی، فریدون؛ ریگی نژاد، شکوفه (1389) خصوصیّات شیمی خاک، در ایجاد و پیشرفت فرسایش گالی در منطقه دشتیاری – چابهار،زمین‌شناسی کاربردی، 1 (6)، صص. 16-9.
 
راهی، غلامرضا (1377) بررسی مکانیسم و علل فرسایش خندقی در بندر گناوه، پایان­نامة کارشناسی ارشد مهندسی آبخیزداری، استاد راهنما: حسن احمدی، دانشگاه تربیت مدرس.
 
زمان زاده، سید محمد؛ احمدی، مهدی (1392) تأثیر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک در شکل‌گیری و گسترش فرسایش خندقی (مطالعة موردی: فارس، منطقة دشت کهور لامرد)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، 2 (2)، صص. 156-135.
 
شهریور، عبدال؛ فیض‌نیا، سادات؛ احمدی، حسن؛ قدوسی، جمال (1377) بررسی علل فرسایش خندقی در منطقة سوق، مجلّة پژوهش و سازندگی، 4 (41)، صص.24-18.
 
صوفی، مجید؛ چرخابی، امیر حسین (1383) گزارش نهایی طرح تحقیقاتی فرآیند ایجاد خندق و نرخ رشد آن در لامرد و مرودشت، پژوهشکدة حفاظت خاک و آبخیزداری تهران، ص. 95.
 
قدوسی، جمال (۱۳۷3)رشد و گسترش خندق‌ها، انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، گزارش پژوهشی، ص. ۲۸.
 
قدوسی، جمال؛ داوری، مسعود (۱۳۸۴) تأثیر خصوصیّات فیزیکی و شیمیایی خاک در رخداد فرسایش خندقی و مرفولوژی خندق‌ها، سوّمین همایش ملّی فرسایش و رسوب، تهران، مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور.
 
یمانی، مجتبی؛ اکبریان، محمد (1392) تأثیر ویژگی‌های رسوب‌شناسی در توسعة فرسایش تونلی در سازند فلیش مکران (مطالعة موردی محدودة شهرستان جاسک)، جغرافیا و مخاطرات محیطی، 3 (7)، صص. 17-1.
 
یوسفوند، شامحمد؛ حبیب­نژاد، محمود؛ سلیمانی، کریم؛ رضایی پاشا، مریم (1392) تأثیر عوامل خاکی و زمین‌شناسی بر روی فرسایش خندقی (مطالعة موردی: حوزه آبخیز سیف‌آباد - لرستان)، مجلّة علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، 17 (65)، صص. 151-139.
 
Bradford, J. (1980) Erosional Development of Valley Bottom Gullies in the Upper Midwestern United States. In: Coates, D.R., Vitek, J.D. (Eds.), Geomorphic Thresholds, Dowden & Culver, Stroudsburg, Pennsylvania, pp. 75–101.
 
Boardman, J.  )2014(How Old Are the Gullies (dongas) of the Sneeuberg Uplands, Eastern Karoo, South Africa, Catena, 113, pp: 79-85.
 
Brice, J.B. 1966, Erosion and Deposition in Loess-Mantled Great Plains, Medecine Creek Drainage Basin, Nebraska. U. S, Geological Survey Professional Paper the 352H, pp. 235– 339.
 
Conoscenti, C., Angileri, S., Cappadonia, C., Rotigliano, E., Agnesi, V., Marker, M. (2014) Gully Erosion Susceptibility Assessment by Means of GIS-Based Regression: A Case of Sicily (Italy), Geomorphology, 204 (1), pp. 399-411.
 
Dube, E., Nhapi, I., Murwira, A., Gumindoga, W., Goldin, J., Mashauri, D, A. (2014) Potential of weight of evidence modeling for gully erosion hazard assessment in Mbire District-Zimbabwe, Physics and Chemistry of the Earth, 67(69), pp.145-152.
 
Ezechi, J. I. (2000) The influnce of runoff, lithology and water table on the dimensions and rate of gullying Processes in Eastern, Nigeria. Elsevier, Catena Verlag. Cremlingen (Web-Site).
 
Hauge, C. (1977) Soil erosion definitions, California Geology, 30, pp: 202-203.
 
Gómez Gutiérrez, Á., Schnabel, S. (2008) Gully erosion and land use during the last 60 years in a small rangeland catchment in southwest Spain, Geophysical Research, 10, EGU2008-A-06962.
 
Heed, B.H. (1970) Morphologyb of Gullies in the Colorado Rocky Mountains, Bulletin of the International Association of Scientific Hydrology, XV, 2: 79-89.
 
Imeson, A.C., Kwaad, F.J.P.M. (1980) Gully Types and Gully Prediction, Geografisch Tijdschrift, 14(5), pp. 430–441.
 
Ireland, H. A., Sharpe, C. F., Eargle, D. H. (1939) Principles of Gully Erosion in the Piedmont of South Carolina. Tech. Bull.633.USDA. Washington DC.
 
Kalinicenko, N.P., Illinski, V.V. (1976) Gully improvement by means of forestry measures (in Russian), 2000،Izd،Lesnaya promishlennost،Moscow.
 
Lesschen, J. P., Kok, K., Verburg, P. H., Cammeraat, L. H. (2007) Identification of Vulnerable Areas for Gully Erosion under Different Scenarios of Land Abandonment in Southeast Spain, CATENA, 71(1), pp. 110-121.
 
Morgan, R.P.C. (2005) Soil Erosion and Conservation, Blackwell Publishing.
 
Paolo, P., Desmond, W. E., Antonina, C. (2014) Using 137 CS and 210 Pbex measurements and conventional surveys to investigate the relative contributions of inter rill/rill and gully erosion to soil loss from a small cultivated catchment in Sicily, Soil and Tillage Research,; 135 (1), pp: 18-27.
 
Poesen, J. (1989) Conditions for gully formation in the Belgian Loam Belt and some ways to control them, Soil Technology Series, 1, pp. 39–52.
 
Poesen, J., Vandaele, K., Wesemael, B. (1996) Contribution of gully erosion to sediment production in cultivated lands and rangelands. IAHS Publication, 236, pp. 251–266.
 
Torri, D., Poesen, J. (2014) A review of topographic threshold conditions for gully head
 
development in different environments, Earth Science Reviews, 130 (1), pp. 73-85.
 
Sigunga, D. O., Hoshino, M., Onyango, J. C., Asanuma, S., Kimura, M. (2011) Pedological perspective of gully erosion sites within Kendu escarpment-Sondu Miriu Region, West Kenya, African Journal of Environmental Science and Technology, 5(12), pp. 1050-1059.