بررسی اثرات مورفولوژیکی نوسانات سطح آب بر سواحل با استفاده پردازش تصاویر ماهواره ای چند سنجنده (مطالعة موردی: سواحل غربی دریاچة ارومیه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه تبریز،

2 کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز

چکیده

بررسی نوسان­های سطح آب دریاچه­ها به منظور حفاظت آنها به لحاظ اهمّیّت، ماهیت و موقعیّت این مجموعه­های آبی و به عنوان یک میراث طبیعی در سال­های اخیر در بین کشور­ها در سطح ملی و منطقه­ای جایگاه ویژه­ای پیدا کرده است. دریاچة ارومیه با وسعتی بین 6000-4000 کیلومترمربع به عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران و بیستمین دریاچه جهان از اهمّیّت ویژه­ای برخوردار است. هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی تغییرات سطح آب دریاچة ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره­ای و سیستم اطّلاعات جغرافیایی است، برای رسیدن به این هدف تصاویر ماهواره­ای چند طیفی ماهوارة لندست (شامل تصاویر سنجنده­های TM,MSS،(ETM+،MODIS طی سال­های (2012-1989) مورد استفاده و پردازش قرار گرفت و نوسان­های سطح آب دریاچه در دوره­های زمانی مختلف استخراج شد. مدل­های نهایی نشان‌دهندة نوسان­های گسترده دوره­ای و تغییرات چشمگیر در پارامترهای هندسی دریاچة ارومیه، به‌ویژه در طول چند دهه گذشته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که کاهش ارتفاع آب دریاچة ارومیه به‌ویژه در چند سال اخیر تا 6 متر نیز رسیده که این فرایند به نوبة خود موج ایجاد جابجایی­­های اساسی در خطوط ساحلی، به‌ویژه در سواحل مورد مطالعه گردیده است. ظهور چنین تغییراتی باعث خشک شدن بیش از نیمی از سطوح آبی دریاچه شده که این امر نیز باعث ایجاد تغییراتی در واحدهای ژئومورفولوژیکی موجود در منطقه از قبیل دشت­های آبرفتی، پلایاها، مخروطه­افکنه­ها و اراضی شوره‌زار و بیرون آمدن تعدادی از جزایر دریاچه از آب و گسترش مساحت و پیوستن آنها به خشکی و ظاهر شدن اشکالی از قبیل دریابارهای ساحلی و زمین­های کویری و تراس‌های دریاچه­ای شده است.

کلیدواژه‌ها


ترابی، احمد؛ ضراییان، محمدرضا؛ رومیانفر، سمیرا (1367) بررسی بیلان و نوسان سطح آب دریاچة ارومیه سال آبی (86-85)،  سازمان آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی.
خورشید دوست، علی‌محمد (1368) مقدّمه‌ای بر پالئوژئومورفولوژی دریاچة ارومیه، تحقیقات جغرافیایی، 4 (14)، صص. 159-149.
درویشی خاتونی، جواد (1389) سهم زیست‌محیطی دریاچة ارومیه از آب رودخانه‌ها و تأمین آب مورد نیاز جهت حفظ تراز بهینه، چهاردهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران و بیست و هشتمین گردهمایی علوم زمین، صص. 16-8.
دریاباری، سید جمال‌الدّین (1388)مدیریت سواحل دریایی مازندران با تأکید بر نوسانات آب دریا، جغرافیای انسانی، 2 (1)، صص. 56-49.
رسولی، علی‌اکبر (1387) مبانی سنجش از دور و کاربردی با تأکید بر پردازش تصاویر ماهواره‌ای، چاپ اوّل، انتشارات دانشگاه تبریز.
زمانی اکبری، اصغر؛ ملکی، سعید (1389) ارزیابی تغییرات خط ساحلی دریاچة ارومیه طی دورة زمانی (2005-1989) با استفاده از داده‌های  RS و GIS، همایش ژئوماتیک، صص. 91-77.
سازمان حفاظت محیط‌زیست (1386) برنامة مدیریت جامع دریاچة ارومیه استراتژی حفاظت و بهره­برداری پایدار از دریاچة ارومیه (سوّمین پیش‌نویس مشورتی).
شهرابی، مصطفی (1373) زمین‌شناسی ایران (دریاها و دریاچه‌های ایران)، طرح کتاب سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، چاپ اوّل انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور.
علوی­پناه، کاظم؛ خدایی، کمال؛  بیگلری، منصور (1384) مطالعة کارایی داده‌های ماهواره‌ای بررسی کیفیت آب در دو سوی میان‌گذر دریاچة ارومیه، پژوهش‌های جغرافیایی، 53، صص. 69-57.
قنبری، عباداله (1371) دریاچة ارومیه و تغییرات آن از پلیوسن تا عهد حاضر، مجموعه مقالات سمینار بررسی علل شوری آب‌های تحت­الارضی و راه­های جلوگیری آن در شرق دریاچة ارومیه، چاپ اوّل، انتشارات فروغ آزادی.
مرادی هوسین، عیسی؛ بهاری، نصرت (1389) بررسی تأثیرات مخاطرات زیست‌محیطی دریاچة ارومیه بر روی اکوسیستم ناحیه، دوّمین همایش ملّی بحران زیست‌محیطی پارک ملّی دریاچة ارومیه، دانشگاه پیام نور.
شرکت سهامی آب منطقه­ای آذربایجان غربی (1386) مروری بر تغییرات هیدرولوژیک دریاچة ارومیه و پیامدهای زیست­محیطی آن و راهکارهای مقابله با آنها، انتشارات سازمان آب منطقه چاپ سوّم طرح احیای دریاچه ارومیه.
نوحه‌گر، احمد؛ حسین­زاده، محمدمهدی؛ حیدرزاده، مریم (1389) تأثیر عناصر اقلیمی محلّی بر نوسانات کوتاه‌مدّت تراز دریا (مطالعة موردی: سواحل شمالی تنگة هرمز – بندرعباس)، پژوهش­های اقلیم‌شناسی، 1 (1 و 2)، صص. 13-1.
وظیفه امندی، مجید (1390) مطالعة جامعه­شناسی میزان ارتباط و پیوستگی مردم با طبیعت دریاچة ارومیه و عوامل مرتبط با آن، پایان‌نامة کارشناسی ارشد  دانشکده علوم محیطی و معماری، استاد راهنما: محمد عباس­زاده، دانشگاه تبریز.
هوشیار، حسن (1389) تأملّی بر دریاچة ارومیه و بحران حاکم بر آن، دوّمین همایش ملّی بحران زیست‌محیطی پارک ملّی دریاچة ارومیه، دانشگاه پیام نور نقده.
Alesheikh, A. A., Ghorbanali, A., Nouri, N. (2007) Coastline change detection using remote sensing, Environmental Science and Technology, 4 (1), pp. 61-66.
Omar Qudah, E., Hussein, H. (1994) Recession of Dead Sea through the Satelite Imae Royal Jordanian Geographic Center Amman – Jordan.
Singh, K.., Deshpande, N. V., Sakalley, B., Rajak S. N., Kelsy, J. (1991) Satellite Remote SensingFor Surface Water Assessment and Management of Bhopal Lake – An Integrated Approach, RemoteSensing Applications, Centre M.P. Council of Science & Technology Bhopal, India.