تحلیل عوامل پیش‌برندة تجهیز اراضی زراعی به سیستم های آبیاری بارانی (مطالعة موردی: روستاهای شهرستان روانسر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، ایران

چکیده

با توجّه به مصرف بیش از 90 درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی، مدیریت منابع آب در این بخش، از جایگاه و اهمّیت ویژه­ای برخوردار است و برنامه­ریزان و سیاست­گذاران کشور را بر آن داشته تا با به کارگیری ابزار و فن­آوری­های مختلف، میزان آب مصرفی در این بخش را با حفظ میزان تولیدات، به حداقل برساند. تجهیز اراضی زراعی به سیستم‌های آبیاری بارانی از جمله اقدامات مهمّ برنامه­ریزان کشور در راستای مدیریت منابع آب است که در سال­های گذشته تا کنون، در مناطق مختلف کشور از جمله شهرستان روانسر مورد استفادة کشاورزان قرار گرفته است. هدف از پژوهش حاضر بررسی و تحلیل اثرات سیستم­های آبیاری بارانی بر فعّالیّت­های کشاورزان و همچنین، شناسایی عوامل پیش­برندة تجهیز اراضی زراعی به سیستم­های مذکور در مدیریت منابع آب روستاهای شهرستان روانسر است. جامعة آماری پژوهش را کلّیّة کشاورزان استفاده­کننده از سیستم­های آبیاری بارانی طی سال­های گذشته در شهرستان روانسر تشکیل می­دهد (190 نفر) که از میان آنها، 181 نفر در دسترس بوده و حاضر به مصاحبه با محقّقان شده و نظراتشان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. ابزار اصلی پژوهش پرسشنامة محقّق ساخته بوده که روایی و پایایی آن به ترتیب توسّط اساتید و کارشناسان مربوطه و محاسبة ضریب آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفت. نتایج پژوهش با استفاده از آزمون ویل­کاکسون نشان داد اثر سیستم­های آبیاری بارانی بر فعّالیّت کشاورزان در کلّیّة شاخص­های مورد بررسی، مثبت و معنی­دار بوده است. نتایج آزمون t تک­نمونه­ای نشان داد میزان رضایت‌مندی کشاورزان از سیستم­های مذکور با میانگین 762/3، بالاتر از حدّ متوسّط بوده است. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی در شناسایی پیش­برنده­های تجهیز اراضی زراعی به سیستم­های آبیاری بارانی در محدودة مورد مطالعه نشان داد پنج عامل شناسایی شده توانسته­اند حدود 73 درصد واریانس متغیّر وابستة پژوهش را تبیین کنند. عوامل شناسایی شده و مقدار واریانس آنها به ترتیب اهمّیت عبارت­اند از: سیاست­های حمایتی (168/19)، تقویت نظام آموزشی - ترویجی (308/17)، مشارکت فعّال کشاورزان (459/13)، قابلیت و کارآیی اراضی زراعی (181/12) و عوامل زمینه­ای (893/10).

کلیدواژه‌ها


امیرخانی،سعید؛ محمد چیذری(1388)بررسیعواملمؤثّردرنوعمدیریتگندم­کارانشهرستانورامین درزمینةخشکسالی، همایش دوّمین کنگرة علوم ترویج و آموزشکشاورزیومنابعطبیعی ایران، صص. 118-107.
بخشوده، محمد (1387) عوامل مؤثّر بر توسعه و پذیرش آبیاری بارانی (مطالعة موردی: استان اصفهان)، مجلّة تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، 39 (1)، صص.30-21.
پزشکی­راد، غلامرضا؛ مصطفوی، سمیه؛ کرمی دهکردی، اسماعیل (1391) بررسیعواملمؤثّربرمیزانپذیرشسیستم­های آبیارینوین دربینکشاورزانشهرستان­هایزنجانوخدابنده، مجلّة تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، 43 (4)، صص. 605-595.
تیموری، مصطفی (1393) مدل­سازی سناریوهای کاهش آسیب­پذیری کشاورزان استان خراسان جنوبی در برابر خشکسالی با استفاده از رویکرد سیستم­های پویا، رسالة دکتری رشتة توسعة کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران.
جمشیدی، علیرضا (1394) بررسی الگوهای سازگاری با خشکسالی و ارائة راه­کارهای بهبود آنها در نیل به توسعة پایدار روستایی (مطالعة موردی: شهرستان‌های سیروان و چرداول)، رسالة دکتری، استاد راهنما: سیّد هدایت­الله نوری، دانشکدة علوم جغرافیایی و برنامه­ریزی، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان.
صدیق­کیا، مهدی؛ ناطقی، محمد باقر؛ کاویانی کوثرخیزی، شهرزاد؛ نقی­پور، نجمه (1393) ارزیابی و جانمایی انواع روش­های آبیاری با الگوی تحلیل سلسله­مراتبی در اراضی سازمان اتکا در منطقة دورود، نشریة پژوهش آب در کشاورزی، 28 (4)، صص. 758-749.
علیزاده، حمزه علی؛ لیاقت، عبدالمجید؛ سهرابی، تیمور (1393) ارزیابی سناریوهای توسعة سیستم‌های آبیاری تحت فشار بر منابع آب زیرزمینی با استفاده از مدل‌سازی پویایی سیستم، نشریة حفاظت منابع آب و خاک، 3 (4)، صص. 14-1.
عمانی، محمدرضا (1389) شناسایی عوامل مؤثّر بر دانش پایداری آب زراعی در بین گندم­کاران شهرستان اهواز، مجلّة پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، 3 (2)، صص. 77-65.
فعلی، سعید؛ احمدی، سروه؛ فرج­الله حسینی، سیّدجمال (1390) عوامل مؤثّر بر رضایت­مندی کشاورزان استان کردستان از سیستم­های آبیاری بارانی، مجلّة تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، 42 (4)، صص. 625-615.
کهنسال، محمدرضا؛ قربانی، محمد؛ رفیعی، هادی (1388) بررسی عوامل محیطی و غیرمحیطی مؤثر بر پذیرش آبیاری بارانی، فصلنامة اقتصاد کشاورزی و توسعه، 17(1)، صص. 112-97.
محبوبی، محمدرضا؛ اسماعیلی اوّل، محمد؛ یعقوبی، جعفر (1390) بررسیعواملبازدارندهوپیش­برندة کاربرد
روش­هایجدیدآبیاریتوسّطکشاورزان: موردغربشهرستانبشرویهدرخراسانجنوبی، مجلّة مدیریت آب و آبیاری، 1 (1)، صص. 98-87.
نظری، عبدالحمید، منافی آذر، رضا (1393) بررسی تطبیقی عوامل و موانع پذیرش شیوه‌های نوین آبیاری در بین کشاورزان (مطالعة موردی: شهرستان میاندوآب)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 46، صص. 634-615.
نوروزی، امید؛ چیذری، محمد (1385) عوامل مؤثّر بر پذیرش آبیاری بارانی در شهرستان نهاوند، اقتصاد کشاورزی و توسعه، ۵۴، صص. 84-53.
Gonzalez-Dugo, V., Durand, J. L., Gastal, F. (2010) Water Deficit and Nitrogen Nutrition of Crops, A Review. Agronomy for Sustainable Development, 30, pp. 529-544.
Leunufna, S., Evans, M. (2014) Ensuring Food Security in the Small Islands of Maluku: A Community Genebank Approach, Journal of Marine and Island Cultures, 3, pp. 125–133.
Namara, R., Nagar, R., Upadhyay, B. (2007) Economics, Adoption Determinants, and Impacts of Micro-irrigation Technologies: Empirical Results from India, IrrigationScience, 25 (3), pp. 283-297.
Ommani, A. R., Chizari, M. (2006) Management of Dry Land Sustainable Agriculture. Proceeding of International Symposium on Dry Lands Ecology and Human Security, Regional Perspectives, Policy Responses and Sustainable Development in the Arab Region - Challenges and Opportunities, Dubai.
See L, Fritz S, You L, Ramankutty N, Herrero M, Justice C, Becker-Reshef I, Thornton P, Erb K, Gong P, Tang H, Velde Marijn, Ericksen P, McCallum I, Kraxner F and Obersteiner M. (2015) Improved global cropland data as an essential ingredient for food security, Global Food Security, 4, pp. 37–45.
Smyth S.J, Phillips P.W.B, Kerr W.A. (2015) Food security and the evaluation of risk, Global Food Security, 4, pp. 16–23.
Sultana M.N, Uddin M.M, Ridoutt B, Hemme T, Peters K. (2015) Benchmarking consumptive water use of bovine milk production systems for 60 geographical regions: An implication for Global Food Security, Global Food Security, 4, pp. 56-68.