2024-03-28T18:11:28Z
https://ges.razi.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=89
جغرافیا و پایداری محیط
2322-3197
2322-3197
1394
5
4
منشأیابی ریزگردها با استفاده از تصاویر سنجندة AVHRR ماهوارة NOAA (مطالعة موردی: جنوب غرب ایران)
محمدحسین
رضائی مقدم
مجتبی
مهدیان بروجنی
طوفان ریزگرد یکی از مهمترین چالشهای منطقه غرب آسیا محسوب میشود که در دهههای اخیر به دلایل متعدّد از جمله خشکسالی، شدّت بیشتری یافتهاند. این طوفانها حجم عظیمی از ذرات خاک را جابهجا کرده و باعث آسیبهای شدید اقتصادی، اجتماعی و سلامت میشوند. نتایج تحقیقات نشان میدهد که طوفانهای ریزگرد میتوانند از مهمترین مخاطرات اقلیمی کشور محسوب شوند. شناسایی منابع و کانونهای برداشت ریزگردهای واقع در مرزهای جنوب غرب کشور، هدف اصلی این پژوهش را دربر میگیرد. بدین منظور، با بهره گرفتن از تصاویر سنجندة AVHRR ماهواره نوآ اقدام به شناسایی مناطق منشأ تولید ریزگردها گردیده است. در این راستا با استفاده از دادههای هواشناسی سطح زمین که مربوط به کدهای پدیدة ریزگردها هستند، 24 تصویر AVHRR از بین کلّیّة تصاویر تهیّهشده انتخاب گردیدند و با استفاده از الگوریتمهای معروف آشکارسازی ریزگردها شامل اختلاف دمای روشنایی در باندهای مادون قرمز حرارتی و همچنین ترکیب رنگ کاذب، اقدام به آشکارسازی ریزگردها گردید. از تصاویر بارزسازیشده در مجموع 62 نقطة منشأ در جنوب غرب کشور استخراج گردید که با استفاده از توزیع تراکم نقاط به دست آمده در محیط GIS، سه منطقة مکرّر در تولید ریزگردها در جنوب غرب کشور معرّفی گردید که شامل غرب ایلام و مرز این استان با عراق، تلاقی مرزهای جنوبی ایلام، شمال خوزستان و عراق و نواحی اطراف تالاب هورالعظیم میشوند.
ریزگرد
سنجش از دور
بارزسازی
جنوب غرب ایران
AVHRR
2016
02
20
1
13
https://ges.razi.ac.ir/article_490_a2e9de71a552bc4911eb568ca1a4368e.pdf
جغرافیا و پایداری محیط
2322-3197
2322-3197
1394
5
4
بررسی عوامل مؤثّر بر مشارکت روستاییان در روند تهیّه و تصویب و اجرای طرح هادی روستایی (مطالعة موردی: شهرستان دشتستان)
علی اکبر
عنابستانی
مهدی
جوانشیری
مهدیه
موسوی
مشارکت یکی از مهمترین ارکان توفیق طرحهای توسعة روستایی از جمله طرح هادی محسوب میشود و از آنجا که مشارکت فرآیندی نیست که بتوان آن را از بیرون تعیین کرد و باید آن را از طریق کنش و بازبینی جمعی و منظّم مردم به وجود آورد، هدف تحقیق، بررسی عوامل مؤثّر بر مشارکت روستاییان در فرآیند تهیّة طرحهای هادی در سکونتگاههای روستایی مورد مطالعه انجام شده است.در تحقیق حاضر، با استفاده از کارهای صورتگرفته در دانشگاهها، مؤسّسات و مجلاّت علمی و پایگاههای علمی مختلف، اطّلاعات مورد نیاز در زمینة عوامل مؤثّر بر مشارکت روستاییان در اجرای طرح هادی روستایی به دست آمده است و در مطالعات میدانی نیز اطّلاعات مورد نیاز از طریق پرسشگری و مشاهده حاصل شد. جامعة آماری، 12 سکونتگاه روستایی شهرستان دشتستان که در آنها مشارکت روستاییان در فرآیند اجرای طرح چشمگیر بوده است میباشد. در سطح روستاها، حجم نمونة خانوارهای مورد پرسشگری بر اساس فرمول کوکران 257 خانوار بوده که 136 خانوار در طرح هادی مشارکت کردهاند و 121 خانوار در طرح هادی مشارکت نکردهاند؛ همچنین 28 نفر از مسئولین روستایی (دهیار و اعضای شورای اسلامی) نیز مورد پرسش قرار گرفتهاند تا نتایج قابل مقایسه باشد. یافته نشان میدهد کهمیزان مشارکت روستاییان در تهیّه و تصویب و اجرای طرح در حدّ متوسّط است. در بررسی عوامل مؤثّر بر مشارکت نیز عوامل فردی با میانگین 67/3 مؤثّرترین عامل در مشارکت و عوامل اقتصادی با میانگین 01/4 مؤثّرترین عامل در عدم مشارکت روستاییان است؛ بنابراین، آگاهی روستاییان میتواند زمینهساز افزایش مشارکت و سطح توانمندی اقتصادی روستاییان به عنوان مانعی برای مشارکت آنان محسوب گردد. در تحلیل فضایی عوامل مؤثّر بر مشارکت، روستاهای نظرآقا و رود فاریاب به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار را دارا بودهاند. در کل عوامل مؤثّر بر مشارکت، 6/34 % درصد از تغییرات مربوط به میزان مشارکت روستاییان را تبین میکند.
عوامل مؤثّر بر مشارکت
طرح هادی روستایی
عوامل فردی
عوامل اجتماعی - فرهنگی
شهرستان دشتستان
2016
02
20
15
33
https://ges.razi.ac.ir/article_491_ec8d3c2a510efd4a877e8b5461933bb9.pdf
جغرافیا و پایداری محیط
2322-3197
2322-3197
1394
5
4
تحلیل و اولویّت بندی پایداری اجتماعی محیط های روستایی (مطالعة موردی: دهستان قلعه بیابان شهرستان داراب)
سعیدرضا
اکبریان رونیزی
رعنا
شیخ بیگلو
توسعة پایدار روستایی دارای ابعاد مختلفی است که در بین آنها بُعد پایداری اجتماعی در تحقّق اهداف توسعة روستایی بسیار حائز اهمّیّت است. این بعد از پایداری، تعیین نیازمندیهای اجتماعی حداقلی برای توسعة بلندمدّت و شناسایی چالشهای پیش روی عملکرد جامعه در بلندمدّت را دنبال میکند. دستیابی به پایداری اجتماعی در نواحی روستایی، نیازمند شناخت و تحلیل وضعیّت پایداری اجتماعی روستاها است. بر همین اساس، پژوهش حاضر با هدف سنجش، تحلیل و اولویّتبندی نواحی روستایی دهستان قلعهبیابان (شهرستان داراب) از لحاظ پایداری اجتماعی تدوین یافته است. اطّلاعات و دادههای مورد نیاز در این پژوهش، با استفاده از ابزار پرسشنامه جمعآوری شده است. واحد تحلیل پژوهش خانوارهای ساکن در 7 روستای بالای 20 خانوار است که 10 درصد آنها (185 خانوار) به عنوان خانوار نمونه انتخاب شدند. دادههای گردآوریشده با استفاده از آزمونهای آماری Tتکنمونهای، تحلیل واریانس یکطرفه و آزمون تحلیل واریانس اندازهگیری مکرّر، تجزیه و تحلیل و در راستای اولویّتبندی روستاهای مورد مطالعه از تکنیک RALSPI استفاده شده است. نتایج حاصله نشان میدهد که نواحی روستایی داراب از لحاظ پایداری اجتماعی بالاتر از حد متوسّط قرار دارند که البتّه تفاوت معناداری از این لحاظ در بین روستاها وجود دارد؛ همچنین بر اساس مدل RALSPIمشخّص شد که از لحاظ پایداری اجتماعی روستای فتحآباد در بالاترین رتبه و روستای بیخوبنگل در پایینترین رتبه قرار دارد. نهایتاً اینکه مشخّص گردید، معیارهای جمعیّت، امکانات و خدمات و نیز معیار رضایت زیستی نقش مؤثّری در بالابودن میزان پایداری اجتماعی روستاها دارند.
توسعة پایدار
پایداری اجتماعی روستا
مدل RALSPI
دهستان قلعهبیابان
2016
02
20
35
47
https://ges.razi.ac.ir/article_492_3d1ce08f27bf15084fdb33217fb4bdc2.pdf
جغرافیا و پایداری محیط
2322-3197
2322-3197
1394
5
4
بررسی و مقایسة خصوصیّات خاک خندقها (مطالعة موردی: منطقة چابهار و سیستان)
منصور
جهان تیغ
مرضیه
تابع
استفادة بیرویه از زمین به دلیل افزایش جمعیّت باعث کاهش حاصلخیزی، تخریب و فرسایش آن گردیده است. فرایند نهایی این برداشتهای نامعقول، افزایش چالشهای اقتصادی - اجتماعی و زیستمحیطی است. بخش عمدة تلفات خاک از طریق فرسایش آبی صورت میگیرد که پیشرفته و حادّ آن،نوع خندقی است. هدف از اجرای این پژوهش، مقایسة خاک خندقهای دو منطقة چابهار (خندق شمارة 1 و 2) و سیستان است. برای اجرای این پژوهش، محدودة پراکنش خندقها و همچنین نوع اقلیم آنها مشخّص شد. بر اساس مطالعات میدانی برخی از خصوصیّات خندقها در نقاط مختلف آنها شناسایی گردید. از محلّ سر و فاصلههای 25، 50 و 75 درصد طول آنها، از دولایة خاک سطحی (15-0) و عمقی (30-15 سانتیمتری) نمونههای خاک برداشت و به آزمایشگاه منتقل شد. ویژگیهای اسیدیته، شوری، درصد سدیم قابل تبادل، ظرفیّت تبادل کاتیونی،درصد اشباع و بافت خاک اندازهگیری شد. دادهها با استفاده از برنامة آماری SPSS موردتجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقایسة میانگین خصوصیّات فیزیکی و شیمیایی خاک با استفاده از آزمون T نشان داد که بین مقدار pH، EC، SAR، CEC، ESP، SP، رس، سیلت و شن در منطقة چابهار و سیستان اختلاف معنیداری وجود ندارد. شکل پروفیل عمودی رأس خندقهای منطقة چابهار به ترتیب مایل و غارمانند و از سیستان عمودی است. پلان عمومی خندقهای چابهار از نوع پنجهای و خطّی بوده ولی در منطقة سیستان به صورت مرکّب است. از لحاظ پلان رأس خندق شباهتهای بین برخی از خندقها وجود دارد. به صورتی که خندقهای U و Vشکلبه ترتیب دارای پلان رأس شاخهای و نقطهایاست.
خصوصیّات فیزیکی و شیمیایی خاک
سیستان
تلفات خاک
فرسایش خندقی
فرسایش آبی
2016
02
20
49
63
https://ges.razi.ac.ir/article_493_5e34cdba2d050078122775cf32243735.pdf
جغرافیا و پایداری محیط
2322-3197
2322-3197
1394
5
4
روند تغییرات معیشتی - زیستی در زیست بوم های عشایری با رویکرد پایداری محیط (مطالعة موردی: زیست بوم طایفة فارسیمدان، استان فارس)
سیامک
طهماسبی
سیدعلی
بدری
محمدرضا
رضوانی
تغییر و تحوّل همیشه همراه جوامع بشری بوده و بعد از انقلاب صنعتی به دلیل گسترش فنّاوری این تغییرات سرعت بیشتری به خود گرفته است. در این میان، جوامع عشایری که در طول تاریخ کهن سرزمین ایران نقش بسیاری مهمّی را بر عهده داشتهاند، امروزه به دلایل متعدّد، تغییرات عمیقی را در ابعاد مختلف زندگی خود تجربه کرده و از نقش و اهمّیّت دیروزین آن کاسته شده است. با این حال، در چنین فراشدی، چالشها و فرصتهای زیادی فراروی آنان قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر، شناخت الگوهای تغییر و تحوّل در ابعاد معیشتی - زیستی و تبیین آنها در یکی از زیستبومهای ایل پر سابقة قشقایی، یعنی زیستبوم طایفة فارسیمدان است. این پژوهش، از نظر هدف کاربردی است و با استفاده از رهیافت کیفی و نظریّة بنیانی انجام شده است. انتخاب نمونهها ابتدا به شیوة ملاکی و سپس گلوله برفی بود که در نهایت با بهرهگیری از تکنیکهای مشارکتی، مصاحبة عمیق و نیمهساختاریافته با تعداد 12 نفر، اشباع نظری حاصل شد. نتایج پژوهش نشان میدهد که الگوهای متفاوت معیشتی - زیستی همچون یکجانشینی، نیمهکوچنشینی و کوچ بدون دام در این محدوده شکل گرفته است. یافتههای تحقیق مشخّص میکند که مجموعة نیروهای درونی تغییر «ضعف دانش و تکنولوژی نوین عشایر در ارتباط با دامداری»، «افزایش جمعیّت، مهاجرت به شهر و کمبود نیروی کار» و «کمبود سرمایه» را شامل میشود. مجموعة نیروهای بیرونی تغییر نیز دربرگیرندة مواردی مانند «اصلاحات ارضی»، «محدود بودن حمایت و پشتیبانی دولت از نظر قانونی، حقوقی و مالی»، «ورود خدمات و امکانات به روستا»، «نفوذ تکنولوژی در بین عشایر»، «آسیبپذیری عشایر در برابر مخاطرات طبیعی و انسانی»، «از بین رفتن مدیریت سنّتی عشایری» و «تغییر ساختار سیاسی کلان کشور» است. در نتیجه میتوان گفت که مجموعة نیروهای ترکیبی تغییر شامل «سست شدن ارزشهای زندگی کوچنشینی»، «رواج فرهنگ مصرفگرایی» و «گرایش به سبک زندگی شهری» در شکلگیری و انتخاب الگوها و راهبردهای اتّخاذشده توسّط اجتماع مطالعه شده، ایفای نقش کرده و در نهایت چالشها و فرصتهایی را به وجود آوردهاند.
کوچ نشینی
تغییرمعیشتی - زیستی
روستای عشایری
یکجانشینی
طایفة فارسیمدان - قشقایی
2016
02
20
65
86
https://ges.razi.ac.ir/article_494_b170d9ddf7408cc847d71dcf8888d45f.pdf
جغرافیا و پایداری محیط
2322-3197
2322-3197
1394
5
4
بررسی و اولویّت بندی آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی استان خوزستان در برابر مخاطرات طبیعی
حجت اله
صادقی
یعقوب
سیف
اسکندر
صیدایی
مریم
صالحی کاخکی
مخاطرات محیطی همواره تهدیدی برای سکونتگاههای انسانی است. این تأثیرات در فضاهای روستایی و در مناطق مختلف کشور با توجّه به نوع مخاطرات متفاوت است. سکونتگاههای روستایی با توجّه به خصوصیّات گوناگون نظیر موقعیّت جغرافیایی روستاها، ساختار کالبدی - فضایی، نوع مخاطرهپذیری، بیشترین بحرانها را در زمان بروز مخاطرات تجربه خواهند نمود. شناسایی آسیبپذیری سکونتگاههای روستایی با در نظر گرفتن متغیّرها و عوامل مؤثّر از روشهای پیشگیری، کاهش خسارات و مدیریت مخاطرات به شمار میرود. هدف پژوهش حاضر، اولویّتبندی روستاهای استان خوزستان از منظر آسیبپذیری محیطی بر اساس متغیّرهایی نظیر فاصله از حریم گسلهای فعّال زمینشناسی، مشخّصات خاک، مشخّصات سازندهای زمینشناسی، فاصله از دشتهای سیلابی، فاصله از مناطق حفاظتشده، فاصله از وقوع نقطهای زمینلغزش و میزان شیب زمین با استفاده از منطق فازی در راستای توسعة پایدار، پیشگیری بحران و کاهش خسارات است. روش پژوهش بر مبنای ماهیت توصیفی -تحلیلی و بر اساس هدف کاربردی و قابل استفاده در منطقة مورد مطالعه است. تجزیه و تحلیل دادهها بر اساس منطق فازی در سیستم اطّلاعات جغرافیایی (GIS) طرّاحی و پیادهسازی شد. نتایج پژوهش نشان داد که استان خوزستان به پژوهشهای بسیاری در زمینة اولویّتبندی آسیبپذیری نیازمند است؛ از بررسی 1989 نقطة روستایی بر اساس سناریوهای مختلف از جمله سناریوی نسبتاً بدبینانه 746 نقطة روستایی، سناریوی نسبتاً خوشبینانه 3 نقطة روستایی، سناریوی متعادل یا تابع ترکیب خطّی وزندار حدود 98 نقطة روستایی دارای مقدار استانداردشدة آسیبپذیری محیطی بیش از 5/0 هستند. همچنین بر اساس سناریوی بدبینانه، تمامی سکونتگاههای روستایی منطقه دارای مقدار استانداردشدة آسیبپذیری محیطی بیش از 75/0 و بر اساس سناریوی خوشبینانه، تمامی سکونتگاههای روستایی دارای مقدار استانداردشدة آسیبپذیری محیطی صفر هستند.
اولویّت بندی
آسیب پذیری محیطی
سکونتگاه های روستایی
منطق فازی
استان خوزستان
2016
02
20
87
107
https://ges.razi.ac.ir/article_495_ac4cc74c1ac97d79030017f30e183fcc.pdf
جغرافیا و پایداری محیط
2322-3197
2322-3197
1394
5
4
توزیع مکانی خشکیدگی درختان در اثر دارواش در ارتباط با ویژگیهای تاج آنها
عرفان
بشکار
احسان
صیاد
شایسته
غلامی
خشکیدگی تاج از پدیدههای بارزی است که در جریان خشکسالیهای اخیر در جنگلهای بلوط زاگرس رخ داده و پایداری و حیات این اکوسیستمها را با تهدید جدی مواجه کرده است. با توجّه با اینکه تأثیر ویژگیهای تاج درختان بر حضور دارواش اثبات شده و همچنین ویژگیهای تاج با خشکیدگی آن ارتباط دارند، بنابراین در این تحقیق الگوی توزیع مکانی درختان خشکشده در اثر حضور دارواش و پارامترهای مربوط به تاج درختان با هدف مدیریت و کنترل دارواش و جلوگیری از آسیب آنها به درختان در جنگلهای گهواره در استان کرمانشاه بررسی شد. به این منظور شبکهای با ابعاد 200 متر ×200 متر به صورت سیستماتیک - تصادفی در منطقه انداخته شد و نمونهبرداری در 84 پلات 40 متر ×40 متر انجام شد. سپس اقدام به بررسی همبستگی مکانی با استفاده از روشهای زمینآماری (واریوگرام) گردید. دامنة تأثیر واریوگرامها برای ارتفاع درخت 4110، ارتفاع درخت دارواشدار 4227، قطر متوسّط تاج درخت 4110، قطر تاج درخت دارواشدار 4110، نسبت شکل تاج درخت دارواشدار 5110، سطح تاج درخت دارواشدار 2053 و حجم درخت دارواشدار 1793 و درصد خشکیدگی تاج 4110 است. دامنة تأثیر ارتفاع درخت، ارتفاع درخت دارواشدار، قطر تاج، قطر تاج دارواشدار با درصد خشکیدگی تاج مشابه است که این نشان میدهد این عوامل تأثیر بیشتری بر روی توزیع این متغیّر دارند. در واقع تا محدوده حدود 4000 متر، توزیع خشکیدگی در اثر دارواش تحت تأثیر این ویژگیهای درختان است.
الگوی توزیع مکانی
خشکیدگی
دارواش
دامنة تأثیر
ویژگی های تاج
2016
02
20
109
118
https://ges.razi.ac.ir/article_496_cb561ad3d15033eb451187a756abea7c.pdf